O zmianach zaproponowanych przez Ministra Czarnka w listach lektur dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych (czyli na każdym etapie kształcenia) pisaliśmy już w czerwcu. Wiele z nich okazało się sporym zaskoczeniem, jak np. propozycja wycofania książki Rafała Kosika „Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi” z listy lektur obowiązkowych dla klas IV-VI. Z ministerialnego zestawienia dla szkół ponadpodstawowych zniknęły z kolei wiersze Marcina Świetlickiego, za to na liście lektur uzupełniających pojawiły się m.in. „Raport Witolda” Witolda Pileckiego czy „Pożoga. Wspomnienia z Wołynia 1917-1919” Zofii Kossak-Szczuckiej. W klasach VII-VIII uczniowie mają już nie czytać „Stowarzyszenia umarłych poetów” Nancy H. Kleinbaum, a „Nie lękajcie się! Rozmowy z Janem Pawłem II” André Frossarda. Projekt zmian został przekazany do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych, które miały trwać do 8 lipca 2021. Na dzień przed tym terminem swoje stanowisko w sprawie proponowanych zmian przedstawiła Polska Izba Książki.

W zakresie lektur obowiązkowych PIK proponuje, by niektóre z tytułów pominąć i zrezygnować z zadawania uczniom do przeczytania wybranych dzieł w całości „na rzecz skupienia się na starannie wybranych fragmentach tych utworów”. Natomiast jeśli chodzi o lektury uzupełniające, PIK zaleca dopisanie do listy książek współczesnych, które warto omawiać ze względu na walory edukacyjne, wychowawcze, a także elementy konstrukcyjne i warstwę językową konkretnych utworów. Dlaczego?

Wielu uczniów pochodzi z domów, gdzie książki nie są obecne i szkoła jest jedynym miejscem, w którym dzieci te mają kontakt z literaturą. Rodzice i uczniowie często traktują lektury uzupełniające jako źródło informacji o tym, co warto przeczytać poza lekcjami języka polskiego, a znajomość najnowszej literatury pozwala uczniowi uczestniczyć w czasie rzeczywistym w życiu kulturalnym i być aktywnym odbiorcą współczesnych mu dokonań literackich.

Propozycje zostały przemyślane tak, by nie skutkowały zwiększeniem wymagań z języka polskiego na egzaminie ósmoklasisty czy egzaminie maturalnym. Podczas ich opracowywania Polska Izba Książki kierowała się raportem „Stan czytelnictwa w Polsce w 2020 roku” oraz wynikami badań na temat możliwości realizacyjnych obecnie obowiązującej listy lektur w szkole podstawowej oraz ponadpodstawowej, przeprowadzonych wśród aktywnie uczących, doświadczonych nauczycieli języka polskiego w powyższych typach szkół.

Szkoła podstawowa

Klasy I-III. Lektury obowiązkowe. Przywrócić Kołakowskiego i Pałasza

PIK proponuje, by w klasach I-III przywrócić na listę lektur obowiązkowych dwie pozycje, których w wykazie przedstawionym przez MEiN zabrakło. Chodzi o „Kto z was chciałby rozweselić pechowego nosorożca” Leszka Kołakowskiego i „Sposób na Elfa” Marcina Pałasza. Pierwszą książkę polski filozof napisał dla swojej córki w latach 60., jednak opublikowana została ona dopiero w roku 2006, zyskując – jak zaznacza PIK – bardzo dobre opinie nauczycieli i sympatię uczniów. Jak możemy przeczytać w uzasadnieniu tej propozycji:

Opowiadanie „Sposób na Elfa” jest natomiast, co podkreśla PIK, jedną z najchętniej wypożyczanych przez uczniów najmłodszych klas książek. Utwór uczy empatii i szacunku do zwierząt, tego, jak ważne są przyjaźń i bliskość w rodzinie.

Klasy VII-VIII. Lektury obowiązkowe. Bez Wańkowicza i Krasickiego

A jakie zmiany zaproponowała Polska Izba Książki w zakresie lektur obowiązkowych dla najstarszych klas szkół podstawowych? Przede wszystkim rezygnację z „Żony modnej” Krasickiego, ponieważ w podstawie programowej nie ma pojęcia satyry, a jego nieznajomość mogłaby utrudniać uczniom zrozumienie specyfiki utworu. Zalecana jest również rezygnacja z trenów I i V Jana Kochanowskiego.

PIK na liście lektur, które można by wycofać z listy tych obowiązkowych, umieścił również „Tędy i owędy” Melchiora Wańkowicza. Dlaczego? Ponad jedna trzecia nauczycieli wskazała reportaż jako zbyt trudny w odbiorze dla młodych czytelników. Tekst zawiera również fragmenty swobodne obyczajowo, wymagające znajomości kontekstu społeczno-historycznego.

Proponowane jest także omawianie jedynie we fragmentach, a nie w całości, jak chce Ministerstwo, „Syzyfowych prac” Żeromskiego. Książka została usunięta z wymagań egzaminacyjnych na rok 2021 i 2022, więc, jak zaznacza PIK, nie ma konieczności, by uczniowie czytali całość.

Klasy IV-VIII. Lektury uzupełniające. Uzupełnienie listy o nowe, współczesne pozycje

Polska Izba Książki przedstawiła również listę utworów, które warto dodać do zestawienia lektur uzupełniających. To dzieła „poruszające tematy atrakcyjne dla młodego czytelnika, a przy tym napisane są piękną polszczyzną” (lub na taką przetłumaczone).

Na liście znalazł się „Teatr Niewidzialnych Dzieci” Marcina Szczygielskiego (wprowadzający czytelnika w świat wartości: m.in. ofiarności, altruizmu, patriotyzmu), „Kotka Brygidy” Joanny Rudniańskiej (powieść o dorastaniu w czasach II wojny światowej), „5 sekund do IO” Małgorzaty Wardy (o wpływie gier, o wyborze między dobrem a złem), „Szeptane” Pawła Beręsewicza („wartościowy literacko tekst o manipulacji, wiralach, reklamie”), „Pasztety, do boju!” Clémentine Beauvais (powieść o samoakceptacji w okresie dojrzewania).

Polska Izba Książki postuluje również, aby przywrócić na listę lektur uzupełniających „Stowarzyszenie Umarłych Poetów” Nancy H. Kleinbaum. Powieść ta:

Podkreślono również, że ważne jest przywrócenie na listę lektur uzupełniających książki „Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi” Rafała Kosika.

Szkoła ponadpodstawowa

Lektury obowiązkowe, zakres podstawowy. Przesunięcia i usunięcia

Polska Izba Książki postuluje także zmiany w liście lektur dla szkół ponadpodstawowych. Jedną z nich jest przesunięcie „Nie-Boskiej Komedii” do listy lektur na poziom rozszerzony, ponieważ pogłębiona analiza utworu wymaga użycia takich narzędzi i aparatu pojęciowego, w które uczeń na poziomie podstawowym nie jest wyposażony (odwołania do historiozofii Hegla, prowidencjalizm). Zalecane jest także usunięcie wybranych wierszy Wojciecha Wencla z listy lektur obowiązkowych. Dlaczego?

Lektury obowiązkowe, zakres rozszerzony. Mniej starożytności

PIK zaleca, by usunąć z tej listy „Chmury” Arystofanesa, ponieważ lektura ta okazuje się dla uczniów za trudna, co potwierdzają głosy 57% przebadanych nauczycieli. Proponowane jest również usunięcie z zestawienia fragmentów „Eneidy” Wergiliusza, gdyż język utworu jest dla młodych odbiorców niezrozumiały. Uwaga odbiorcy skupia się przede wszystkim na zrozumieniu treści, a nie dostrzeżeniu tego, że dokonania Eneasza przypominają te Oktawiana Augusta. PIK usunęłaby także z listy „Wyznania” św. Augustyna. Dlatego, że dla uczniów szkół ponadpodstawowych to lektura zbyt trudna, łatwiej zapoznać się z poglądami św. Augustyna na podstawie różnych opracowań jego dzieł niż czytania ich fragmentów. Z tego samego powodu zalecono usunięcie z wykazu lektur „Summy teologicznej” św. Tomasza z Akwinu. Ostatnią książkę, której Polska Izba Książki nie umieszczałaby w wykazie, jest „Lilla Weneda” Juliusza Słowackiego. Uczniowie nie mają bowiem źródeł, do których odwoływał się poeta.

[as]