W ostatnim półwieczu w światowej literaturze historycznej toczył się spór o sposób rozumienia średniowiecznej inkwizycji. Część historyków uznaje inkwizycję za sformalizowaną instytucję kościelną, która w imieniu papieża zwalczała w Kościele wszelkie przejawy nieortodoksji i nieposłuszeństwa.
W większości jednak nowszych opracowań koncepcja ta została zakwestionowana. Zwrócono w nich uwagę, że pojęć inquisitio czy też officium inquisitionis nie można odnosić do jakiejś sformalizowanej instytucji, która w średniowieczu zajmowała się zwalczaniem herezji. Pierwszy termin oznaczał jedno z postępowań sądowych, drugi zaś był początkowo utożsamiany z działalnością kaznodziejską (officium praedicationis). Dopiero od lat 30. XIII w. pojęcie officium in­quisitionis nabrało nowego znaczenia i zaczęło oznaczać także urząd czy też funkcję sprawowaną przez biskupiego lub papieskiego inkwizytora, który prowadził postępowanie przeciwko heretykom.
Prezentowany tom składa się z piętnastu artykułów opracowanych przez historyków z Czech, Polski, USA i Włoch. Większość z nich stanowi pokłosie konferencji zorganizowanej w 2008 r. w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II. Problematyka artykułów dotyczy przede wszystkim działalności papieskich inkwizytorów w Polsce, Czechach i na Węgrzech, choć znalazły się tu także teksty zajmujące się innymi obszarami Europy. Część artykułów ma charakter syntetyczny, podsumowując i korygując ustalenia dotychczasowej literatury przedmiotu. Inne mają charakter źródłoznawczy, wskazując nieznane materiały do badań nad inkwizycją lub też ukazując nowe możliwości interpretacji różnorodnych źródeł związanych z działalnością antyheretycką.