Recenzja jest fragmentem Wielkiego Projektu Rozwoju Osobistego (WPOR) polegającego na tym, by przeczytać całą Komedię Ludzką po francusku. Więcej o tych zmaganiach na stronie straszna-nisza.blogspot.com.

Kojarzycie takie osoby, które trudnią się niszczeniem ludziom dzieciństwa? Wiecie, te osoby, które w kółko powtarzają, że „Piękna i Bestia” jest o syndromie sztokholmskim, a wszystkie baśnie o królu, który poślubia piękną dziewczynę z ludu, są złe, gdyż nierealistyczne, albowiem dwa miesiące po ślubie król znudziłby się niewykształconą żoną. No więc taką osobą jest Balzac, tyle że przy okazji jest świetnym pisarzem, a nie kiepskim psychologiem-dyletantem.

W „Domu pod kotem z rakietką” zderzają się dwa światy. Z jednej strony – tytułowy dom należący do najbardziej kupieckiego kupca wszech czasów, przestrzegającego starych, dobrych mieszczańskich tradycji, które już odchodzą w przeszłość. Z drugiej strony – pełen blichtru świat artystów i arystokratów. Augustine, piękna córka kupca, pod wpływem czytanych ukradkiem romansów trochę do takiego świata wzdycha, czując – niczym disneyowska księżniczka – że chciałaby czegoś więcej. Jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki zjawia się genialny malarz Theodore de Sommerville, który po kryjomu maluje portret nieświadomej niczego Augustine i przedstawia go na wystawie, na której do jego arcydzieła cisną się tłumy. Przychodzi też Augustine i ze zdumieniem widzi własną podobiznę; na domiar złego sam Sommerville pochyla się nad jej uszkiem i szepcze: „Widzisz, co sprawiła moja miłość”. Trochę to straszne, jak na mój gust, ale Augustine się nie przestrasza, gdyż jej jedyną cechą na razie jest jej uroda i tęsknota za powieściową miłością. Zakochuje się w przystojnym malarzu i po pewnych perturbacjach nawet wychodzi za niego za mąż, choć zapobiegliwy kupiecki ojciec pilnuje, by zapewnić jej w intercyzie odrębność majątkową. Augustine i Sommerville żyją długo i szczęśliwie, jeżeli za „długo” uznamy „rok”. Nie można się przecież spodziewać happy endu po człowieku, który pisał z nogami w lodowatej wodzie, to oczywiste. Rzeczywistość przypuszcza brutalny atak na ckliwą baśń i wkrótce wychodzi na jaw, że prosta, nieuczona dziewczyna, jaką jest Augustine, wprawdzie obdarzona gorącym i szczerym sercem, ale pozbawiona daru błyskotliwej wymowy oraz kokieterii, nie jest w stanie utrzymać względów kapryśnego małżonka. Kapryśny małżonek coraz bardziej nią zatem pogardza, Augustine zaś ima się wszelkich sposobów, by jego miłość odzyskać. I kompletnie jej to nie wychodzi. Siedem lat później Augustine leży już w grobie, dwie dziurki w nosie i skończyło się.


Proste? Proste. Ale jak to jest napisane! Najlepsze w całej książce jest to, że Augustine – niewinna, prosta, bezradna, święta Augustine – nie jest wcale ckliwą do obrzydliwości, żebrzącą litości czytelnika mamałygą z marcypanem. Jest wiarygodną i ciekawą postacią, która rzeczywiście budzi współczucie. Wszystkie zresztą postaci w książce są zarysowane wyśmienicie. Balzac nie bawi się w dogłębne analizy psychologiczne, tylko z kilku kresek odmalowuje całego człowieka, takiego właśnie, jakim my widzimy innych ludzi na co dzień, podsumowując ich w kilku najbardziej widocznych cechach. Ponieważ była to moja pierwsza przygoda z Balzakiem, zwięzłość i intensywność opisów mnie, prawdę mówiąc, zaskoczyła. Chociaż tekstu nie jest dużo, to zawarty w nim ładunek ideologiczny jest całkiem spory.


I tak na przykład w tle historii nieszczęsnej Augustine mamy wątek jej brzydkiej siostry, która wychodzi za kupca niepałającego do niej szczególnym uczuciem. Jej mieszczańskie małżeństwo pozbawione jest wzlotów i upadków, a opiera się na wspólnej uczciwej pracy, wzajemnym szacunku, a wreszcie i przywiązaniu. Z drugiej strony jest postać księżnej – kochanki kapryśnego Sommerville’a, która radzi Augustine: mężczyznę trzeba trzymać pod pantoflem, inaczej wlezie kobiecie na głowę i nie da żyć. To okrutne zwierzę, jakim jest człowiek płci brzydkiej, należy jak najszybciej zdominować, nie okazywać mu miłości, uciekać, odrzucać i ranić, bo tylko w ten sposób kobieta zachowa sobie jego względy. Ale Augustine nie wybiera ani kupieckiego małżeństwa z rozsądku, ani wielkopańskich gierek – ma do zaoferowania tylko nieskrywaną, gorącą i szczerą miłość, która w tym świecie wartością wcale nie jest. Szczególnie w starciu z artystą: z artystą można romansować, ale nie można się z nim żenić, co potwierdza powszechnie znana prawda, że geniusze są w życiu prywatnym częstokroć nieznośni, zamęczając otoczenie własnymi mękami twórczymi i/lub megalomanią.

Tylko nie myślcie sobie, że „Dom pod kotem z rakietką” to takie porady matrymonialne wujka Balzaca. Balzac nie moralizuje, lecz prowadzi niemal medyczną obserwację i notuje spostrzeżenia. A przy tym w czasach tyranii zasady „show, don’t tell”, która prowadzi nieraz do pisarstwa „serialowego” i dokładnych opisów parzenia herbaty, przypomina mistrzostwo zwięzłego, treściwego „telling”.

Recenzja jest fragmentem Wielkiego Projektu Rozwoju Osobistego (WPOR) polegającego na tym, by przeczytać całą Komedię Ludzką po francusku. Więcej o tych zmaganiach na stronie straszna-nisza.blogspot.com.

Kojarzycie takie osoby, które trudnią się niszczeniem ludziom dzieciństwa? Wiecie, te osoby, które w kółko powtarzają, że „Piękna i Bestia” jest o syndromie sztokholmskim,...