Saul Bellow uczynił z talentu do dokonywania fatalnych wyborów, uduchowioną i pełną intelektualizmu wersję życiowego dramatu. I chociaż co jakiś czas odzywające się poczucie winy oraz posunięte do granic udręki wyobcowanie, przypominało o bankructwie jedynego posiadanego życia, to jednak amerykański Don Kichot potrafił wzbudzić we mnie dużo sympatii. Moje zainteresowanie jego spiralnym lotem ku upadkowi może się wydać nieco dziwne ale nic na to nie poradzę, że Moses Herzog ze swoim nosicielstwem zarazków zwątpienia, dał mi wiele okazji do zadowolenia. Dałem się ponieść nadwrażliwości tego wykształconego i pełnego wiedzy człowieka. Poddałem się przekonaniu, że źródłem równowagi jest właśnie jej brak. Ale chyba najważniejsze stało się przekonanie o szczęściu, którego muszę szukać tak długo, aż je znajdę. Bo to jest najważniejszym celem życia, dającego nam na co dzień jedynie okruchy przyzwoitości.

Kim jest główny bohater, którego zachowanie przypomina światowej sławy filozofa? Kto stoi za biograficzną notką w międzynarodowym "Who's Who"? To czasami antypatyczny i trudny do zrozumienia żydowski intelektualista. Jego nieporadność i chęć wyjaśnienia wszystkim dookoła motywów swojego sposobu bycia, wzbudziły we mnie wesołe zainteresowanie. Ale pisanie listów, których treść pozostanie jedynie w umyśle nadawcy, przekonało mnie o tym, że mam do czynienia z kimś, kto rozmyśla za dużo a wymaga od siebie jeszcze więcej. Pośród infantylnych obsesji i dawnych urazów, można w nim odkryć uczestnika bardzo długiej opowieści o pokrzywdzonym człowieku. I to nic, że treść tej zmagazynowanej w głowie korespondencji jest zabarwiona paranoidalnym odcieniem. Moses Herzog jest tak autentyczny w tym swoim grzebaniu się w uczuciach, że musi wzbudzić jeśli nie sympatię to chociaż współczucie.

"Herzog" uświadomił mi, że własna i silnie odczuwająca dusza jest strasznym obciążeniem dla kogoś, kto chce przeżyć życie lekko i przyjemnie. Bellow w swoim przenikliwym studium emocjonalnych problemów zatoczył koło wokół pięknoducha, niemal doprowadzając go do neurastenii. Sprawił, że po wielu perypetiach doszedł on do osobliwego punktu w którym dowodem normalności będzie zaprzestanie tworzenia skomplikowanych depesz przesyłanych drogą umysłową. Uchwycenie bezpiecznej przystani i dopłynięcie do portu spokojnych snów stało się zapewne głównym powodem, dla którego noblista zdecydował się najpierw na pokazanie czytelnikom tak rozległego dramatu. Ale sądzę, że czekanie na to wszystko, warte było przebrnięcia przez kilkusetstronicowe wydanie książki.

Saul Bellow pozostanie w mojej pamięci jako pisarz zajmujący się szczerością człowieka pochłoniętego własnymi myślami. Odniosłem wrażenie, że "Herzog" został napisany częściowo pod wpływem bezpośrednich faktów z życia jego autora. Przekonanie o niewłaściwym pokierowaniu swoją karierą czy też bardzo duża surowość dla własnej osoby, świadczy o ogromnych intelektualnych ambicjach. Moses Herzog będzie dla mnie przykładem człowieka, pragnącego z wielkim poświęceniem uwolnić się od osobistych dramatów.

Saul Bellow uczynił z talentu do dokonywania fatalnych wyborów, uduchowioną i pełną intelektualizmu wersję życiowego dramatu. I chociaż co jakiś czas odzywające się poczucie winy oraz posunięte do granic udręki wyobcowanie, przypominało o bankructwie jedynego posiadanego życia, to jednak amerykański Don Kichot potrafił wzbudzić we mnie dużo sympatii. Moje zainteresowanie...