Storytelling stał się modny. Słowo to bywa używane podczas szkoleń dla handlowców, specjalistów z branży PR, trenerów oraz innych osób pracujących z ludźmi albo tworzących dla nich towary i usługi. Metoda jest omawiana szeroko w prasie specjalistycznej, publikacjach z tego zakresu oraz w mediach. Zajmują się nią osoby z różnych dziedzin nauki i rozmaitych branż usługowych czy dziedzin kultury. Opowiadanie historii stało się jedną z umiejętności pożądanych, a nawet niezbędnych u dobrego pracownika wyżej wymienionych dziedzin, ale jest także jedną z cech cenionych w życiu codziennym w czasie rozmów z innymi osobami czy podczas spotkań towarzyskich. Pojawiają się zatem szkolenia z tego zakresu, jak również publikacje, które w bardziej lub mniej fachowy sposób omawiają wspomniany temat. Jedną z nich jest „Narratologia” Pawła Tkaczyka.

Autor postawił sobie ambitne zadanie przedstawienia najważniejszych reguł dotyczących pisania tekstu (literackiego, ale także użytkowego, np. reklamowego) oraz publicznych wystąpień, w tym przygotowania i przedstawiania prezentacji multimedialnych. Opisuje je w sposób przystępny, klarowny i często zabawny, przytacza mnóstwo anegdot i przykładów. Tkaczyk snuje opowieści, nawiązuje do baśni i mitów, podaje ciekawe sytuacje z życia codziennego i korporacyjnego. Ton książki jest lekki, czyta się ją szybko i z przyjemnością. Bogate doświadczenie autora jako szkoleniowca i praktyka stanowi bez wątpienia atut tego tytułu, który okazuje się dobrym punktem wyjścia do pogłębiania wiedzy w temacie… właściwie jakim? Narratologii czy storytellingu? Oto jest pytanie.

Tytuł książki oraz wydawca, czyli Wydawnictwo Naukowe PWN, pozwala czytelnikowi przypuszczać, że bierze w swoje ręce publikację naukową. Pierwsze zaskoczenie pojawia się w chwili, gdy sprawdzi się znaczenie pojęcia tytułowego i skonfrontuje to z zawodem (i zapewne wykształceniem) autora. Narratologia jako pojęcie funkcjonuje od 1969 roku i oznacza dział nauki poświęcony badaniom nad opowiadaniem fabuł literackich, filmowych, komiksowych i innych. Stanowi ona poddziedzinę semiotyki (ogólnej teorii znaków), która z kolei jest zaliczana do dwudziestowiecznych teorii literatury, należących do obszaru językoznawstwa. Zapewne wielu z nas kojarzy z tą dziedziną takie autorytety, jako Rolland Barthes czy Umberto Eco. Natomiast autor książki Paweł Tkaczyk na swojej stronie internetowej nazywa siebie strategiem i mówcą publicznym.

Druga rozbieżność między oczekiwaniami czytelnika a rzeczywistością pojawia się na zakończenie lektury, gdy ten uświadamia sobie, że w tekście pojawia się tylko dwadzieścia dziewięć przypisów odsyłających, choć autor czerpie pełnymi garściami z innych książek, teorii czy dzieł filmowych, a ponad połowa z odsyłaczy to adresy stron internetowych. Istniejące przypisy aż wołają o wnikliwą redakcję, bowiem gdy odsyłają do dzieł literackich, prawie zawsze czegoś w nich brakuje – a to wydawnictwa, a to roku wydania książki lub też autora tłumaczenia, nie wspominając już o tym, że zgodnie z zasadami bibliograficznymi powinny także zawierać ISBN. W przypadku adresów stron internetowych nie jest wcale lepiej – ani razu nie znajdziemy daty dostępu do tego źródła, co – jak wiemy – jest dość istotne, ponieważ treści internetowe pojawiają się i znikają albo są wielokrotnie poprawiane.

Mimo ułożenia tekstu w formie rozdziałów czytelnik może mieć trudności z dotarciem do szukanego fragmentu, gdy zechce powrócić do jakiegoś zagadnienia, bowiem ich jakże poetyckie nazwy (np. „Przemiana” czy „Iskra opowieści”) raczej nie służą szybkiej orientacji w treści pojawiających się tam teorii czy nazwisk. Oprócz spisu treści nie znajdziemy w tomie pomocnego w szukaniu indeksu osobowego czy rzeczowego, nie zamieszczono także bibliografii. Po zastanowieniu dojść można do wniosku, że tom zawiera dużą porcję wiedzy o storytellingu jako metodzie wpływania na innych (w reklamie, handlu, public relations, podczas szkoleń czy lekcji) z odwołaniami do wiedzy z narratologii, natomiast tytuł książki jest zdecydowanie nadużyciem.

W tekście można znaleźć nawiązania do psychologii (mechanizmy psychologiczne, słynne teorie psychologiczne) oraz kontrowersji z życia społecznego (historia życia Genie – dzikiego dziecka). Niestety autor omawia je bardzo pobieżnie, przez co albo wypacza ich sens, albo wręcz podaje nieprawdziwe dane. Nawiązując do słynnego słuchowiska Orsona Wellesa z 1938 roku, będącego adaptacją „Wojny światów” Herberta George’a Wellsa, i wywołanej przez nie paniki, ani słowem nie wspomina, że od wielu już lat toczy się dyskusja na ten temat i większość badaczy uważa rzekomą panikę po wysłuchaniu audycji, relacjonowaną przez gazety, za tzw. fake news. Wspominając o emocjach podstawowych według Ekmana, odwołuje się do jednej z jego pierwszych teorii, nie mówiąc nic o zmianach, które badacz później wprowadził, i podając błędnie nazwy emocji, zaś omawiając historię dzikiego dziecka, przekręca fakty, pisząc o odnalezieniu dziewczynki w domu przez pracownika socjalnego, gdy w rzeczywistości matka uciekła z nią z domu i sama zgłosiła się do pomocy społecznej. Nasuwa się smutny wniosek, że podanie pełnych informacji zepsułoby klarowną opowieść, przez co osłabłaby siła jej wpływu. Powstaje zatem pytanie, czy te zaniedbania wypływają z niewiedzy, czy też są celowym pominięciem faktów?

Nie sposób także oprzeć się wrażeniu, że Paweł Tkaczyk nie do końca jest świadomy, do kogo skierował swą książkę. Nauczycieli i trenerów mogą zirytować liczne nawiązania do sytuacji korporacyjnych i handlowo-reklamowych, nadmiar przykładów z popkultury i bardzo pobieżne przedstawienie poruszanych zagadnień. Z kolei dla specjalistów sprzedaży w organizacjach nużące mogą okazać się nawiązania do dzieł antycznych czy kultury wysokiej. Z innej strony – autor zakłada, że pewne nawiązania do wytworów popkultury (komiksu, gry, seriale, filmy kinowe) są powszechnie znane, bez względu na wiek ich odbiorców. Jeżeli jednak pomyślimy o tym, że książkę mogą czytać także dwudziestokilkulatkowie lub jeszcze młodsi czytelnicy, nie jest już oczywiste, czy będą nadążać za wywodem autora odwołującego się np. do serialu „Przyjaciele” („Friends”).

Ta interesująca książka warta jest przeczytania, a jej niecelowa wartość, poza planowaną użytkową, zasadza się na mocnej inspiracji do poszukania jeszcze innych dzieł na ten temat. Tytuł bardziej by zyskał, gdyby – w obecnej formie – wydać go pod tytułem „Storytelling” i skierować tylko do praktyków, albo – po wielu zmianach, znacznym zwiększeniu objętości, solidnej redakcji naukowej, a przede wszystkim obecności drugiego autora, będącego badaczem naukowym narratologii – wydać ponownie pod obecnym tytułem dla osób o większych oczekiwaniach. Mimo wszystko tom stanie na mojej półce z podręcznymi dziełami o pisaniu i opowiadaniu, główne jednak ze względu na kilka anegdotek.

Jowita Marzec