Niezwykle interesująca książka i bardzo potrzebna. Statystyczny Polak bowiem, pomimo takiej bliskości terytorialnej, tak naprawdę o Czechach wie bardzo niewiele. Przyczyna jest prozaiczna: najpierw - do 1989 roku, w zasadzie wszystkie media i światła jupiterów skierowane były na Wschód, a później nastąpiła wolta i "dla równowagi" mamy monotematyczny przekaz z tego, co "na Zachodzie". Południowy kierunek jakoś nigdy nie był szczególnie interesujący medialnie. Może przyczyną jest naturalna bariera w postaci gór? ;)

Cieszę się, że powstała ta książka, gdyż przybliża nam naszych południowych sąsiadów w bardziej realnym świetle. "Gottland" łamie bowiem stereotyp Czecha jako zabawnego Pepika z kuflem w ręku - wszyscy, którzy mieli do tej pory takie powierzchowne "szwejkowo-fejkowe" wyobrażenie, zderzą się z masą przygnębiających faktów z historii tego kraju - niczym z twardą ścianą, bo nie ma tutaj tak naprawdę niczego zabawnego. Jeżeli nawet gdzieś jest choć trochę śmiesznie, to i zarazem strasznie... Ukryta jest też więc sugestia, że warto byłoby przeanalizować "Przygody dobrego wojaka Szwejka" trochę bardziej wnikliwie...

"Gottland" to w zasadzie zbiór reportaży (lub utworów reporatażopodobnych) obejmujących czasy od końca XIX w., poprzez komunizm i delikatnie zahaczające o współczesność. Mamy więc historię budowania kapitalistycznego imperium rodziny Batów i niezwykłe pomysły jednego z jego założycieli:

"Brytyjski pisarz Orwell dopiero za jedenaście lat ogłosi drukiem zasady życia pod okiem Wielkiego Brata, ale Jan wyprzedza światową literaturę. Wpada na pomysł, aby stworzyć coś, czego jeszcze nie było: ruchome, śledzące pracowników biuro. Swoją kancelarię umieszcza w przeszklonej windzie, która sunie wzdłuż wieżowca".*

Drugi pomysł Jana Baty jest jeszcze bardziej radykalny. W 1938 r. w przededniu wybuchu II WŚ, niejako przeczuwając przebieg wydarzeń:

"We własnej gazecie "Zlin" Jan Antonin Bata ogłasza pomysł, z którym się obudził - przenieść Czechosłowację do Ameryki Południowej".*

Ciekawe, że później, kilka lat po wojnie (w 1957 r.) za ten pomysł przesiedlenia Czechosłowacji do Patagonii, czyli nowoczesną ideę migracji, Bata był kandydatem do pokojowej Nagrody Nobla.
Nie jestem pewna, czy i dzisiaj Bata nie stał się inspiracją dla co niektórych współczesnych polityków. ;)P

Dalej mamy historię pięknej aktorki Lidy Baarovej i jej niebezpieczny flirt (przez wielu uznanych za kolaborację) z Goebbelsem. Dla mnie zaskakujący był tutaj fakt, że ten późniejszy minister propagandy w rządzie Hitlera, będąc zakochany w Czeszce, dla której gotów był rozwieść się i wyjechać do Japonii, w tym samym czasie potrafił pisać o Czechach w ten sposób:

"To sezonowe państwo musi zniknąć!"*
"Z Wiednia trzeba szybko wyrzucić wszystkich Żydów i Czechów"*

Jakaś schizofreniczna logika rządziła najwyraźniej tym człowiekiem...

Czasy powojenne otwiera pewnego rodzaju sprawozdanie z budowy, a następnie wyburzenia pomnika Stalina, opisany jest też rok 1968, Karta 77, Antykarta, trochę jest również o lokalnych ówczesnych celebrytach takich jak: K. Gott, H. Vondrackova, M. Kubisova. Znajdziemy też pewne informacje o V. Havlu.

Dla mnie osobiście bardzo interesujące jest tłumaczenie konformizmu czeskiego społeczeństwa w kontekście komunizmu (i nie tylko) i odpowiedzi, dlaczego Czesi nie znoszą bohaterów, a jeżeli już, to ich symbolem narodowym jest Szwejk:

"Bo wiemy, że heroizm jest możliwy, ale w filmach. A nikt nie żyje w próżni"*

"Szwejk niczego nie szanuje, oprócz samego życia. Ewentualnie jeszcze oprócz tego, co życie czyni wygodniejszym, przyjemniejszym i bezpiecznym". Istotą tej postawy jest całkowity brak szacunku dla ludzkich poczynań czy instytucji. Taki człowiek zupełnie nie dba o to, jak wypadnie przed innymi. "Dlatego dla Szwejka żadna cena, jakiej od niego zażądają za możliwą do przyjęcia, nie będzie zbyt wielka".*

"Szwejk - filozof przebiegłej uległości.
Jednocześnie - wzorzec przystosowania".*

Wydaje się zresztą, że Czesi przeciwnie do polskiego mesjanizmu, za bohaterstwo tak małego narodu uważają przetrwanie przy jak najmniejszych kosztach własnych. Czysty pragmatyzm...

I kolejna moja uwaga po dalszej lekturze. Najbardziej zszokowała mnie informacja, że od lutego 1948 r. do 1958 r. w Czechosłowacji trwała tzw. "Operacja wykluczenia, operacja zastąpienia" - swoista inkwizycja XX w. Na ówczesnym indeksie "ksiąg zakazanych' skazanych na zniszczenie pojawiły się wszystkie powieści przygodowe, kryminalne, miłosne, szpiegowskie, science fiction oraz horrory. Zostały uznane za bezwartościowe.

"Po przejęciu władzy przez komunistów w Czechosłowacji uda się przemielić na makulaturę prawie 70 procent szmiry".*

Jednak, że natura nie znosi próżni:

"Tandetę zastępuje tandeta socrealistyczna pisana przez nowych autorów".*

Książka ma genialne zakończenie zatytułowane, nomen omen, "Przemiana". Jest bardzo krótkie, więc zacytuję je w całości, bo myślę, że warto:

"27 marca 2003 roku.
Teatr Komedia w Pradze (z kawiarnią Tragedia w środku) wystawia "Przemianę" Franza Kafki w reżyserii Arnosta Goldflama.

W tej inscenizacji problemem bohatera nie jest to, że zamienił się w robaka, tylko jak on w tym stanie dojedzie do pracy".*

I śmieszno i straszno... i bardzo celnie w nawiązaniu do współczesności. ;) Bardzo polecam.

* Źródła cytatów: M. Szczygieł - "Gottland", Czarne, Wołowiec 2006 r.

Niezwykle interesująca książka i bardzo potrzebna. Statystyczny Polak bowiem, pomimo takiej bliskości terytorialnej, tak naprawdę o Czechach wie bardzo niewiele. Przyczyna jest prozaiczna: najpierw - do 1989 roku, w zasadzie wszystkie media i światła jupiterów skierowane były na Wschód, a później nastąpiła wolta i "dla równowagi" mamy monotematyczny przekaz z tego, co...