Hochsztapler to najstarszy zawód świata – oto wniosek do którego dochodzi Maria Konnikova w swojej książce. „Myśl jak oszust, żeby nie dać się oszukać” to psychologiczne studium dotyczące zjawiska oszustwa. Kim są oszuści? Dlaczego w ogóle oszukujemy? Jakie cechy musi mieć prawdziwy mistrz naciągania i czym wyróżniają się jego ofiary? Te, i wiele innych zagadnień, porusza autorka w swojej książce, odsłaniając przed nami psychologiczne uwarunkowania oszustwa. Całość opiera na licznych badaniach z zakresu psychologii oraz przykładach najgłośniejszych oszustw, które pasjonowały opinię publiczną w Ameryce.

Pozycja na pierwszy rzut oka bardzo ciekawa, ale po skończonej lekturze mam pewne poczucie niedosytu. Nie wiem, czy to kwestia przekładu, czy może stylu autorki, ale przez długie fragmenty książki nie mogłem złapać odpowiedniego "rytmu czytania". Niby autorka stosuje popularne środki pisarskie (przerywanie historii w najciekawszym momencie, aby podjąć ją po kilku akapitach wyjaśnień i komentarzy, zaskakujące dopowiedzenia, powtarzane w nagłówkach najwartościowsze zdania i twierdzenia itp.), ale tak naprawdę chyba bardziej to przeszkadza niż pomaga, a lektura wciąga dopiero przy ostatnich rozdziałach. Stąd nie mogę pozbyć się wrażenia, że książka nieco na siłę zapełniona została treścią, aby sprostać narzuconemu przez wydawcę formatowi. Nie oznacza to oczywiście, że książka jest słaba. Wręcz przeciwnie, zawiera wiele interesujących informacji na temat psychologicznych źródeł oszustwa i z pewnością będzie bardzo cenną pozycją dla osób na co dzień nie zajmujących się tą dziedziną nauki.

W kolejnych rozdziałach autorka przedstawiam nam zatem elementy składowe każdego oszustwa. Zaczyna od nakreślenia cech osobowości oszukującego, jak i pokazuje wzorcowy model ofiary hochsztaplerstwa. Następnie przechodzimy do analizy kolejnych etapów oszukańczego procederu – wystawienia ofiary, stworzenia korzystnych okoliczności, przekonującego wrażenia oraz logicznej argumentacji, wytrwałości w rozwiewaniu pojawiających się wątpliwości, wreszcie końcowego „dotyku”, który najczęściej pozbawia ofiarę pieniędzy oraz rujnuje jej samoocenę. A nie raz i życie. Każdy etap podparty jest wynikami doświadczeń i badań z zakresu psychologii oraz obrazującymi zagadnienie historiami prawdziwych oszustów i ich ofiar.

Całość w sumie sprowadza się do jednego wniosku - każdy z nas, jako istota społeczna, musi mieć w jakimś stopniu rozwinięte poczucie zaufania do innych. Życie w całkowitej podejrzliwości wobec otaczającego nas świata jest nie tylko niemożliwe, ale też psychicznie niebezpieczne, gdyż grozi popadnięciem w obłęd. Na tym zaufaniu bazują oszuści, którzy albo dla korzyści materialnej, albo dla podniesienia własnej samooceny, wykorzystują tę odwieczną ludzką potrzebę w swojej brudnej grze. Smutne jest w tym wszystkim to, że współczesny świat masowej konsumpcji niebezpiecznie przesuwa z dnia na dzień granicę tego zjawiska. Produkty niezgodne z opisem, usługi pełne kruczków i wyjątków, przekaz bazujący na naszych lękach lub pragnieniach – wszystko to niebezpiecznie zbliża się do granic bezwstydnego hochsztaplerstwa. Szkoda, że ten aspekt oszustwa został nieco pominięty w książce autorki.

Zamiast tego Maria Konnikova w rozdziale 10 obdarza nas jedną, ale za to bardzo cenną refleksją. Potrzeba zaufania, która tak bezwzględnie potrafią wykorzystać oszuści, zawsze wywodzi się z innego zjawiska – wiary i nadzieji, która ma każdy z nas, i bez której życie nie miałoby żadnego sensu. Dajemy się oszukać, bo wierzymy, że oszust może nam dać to, czego pragniemy. Pieniądze, szczęście, piękno, miłość – większość z nich jest obiektem naszych nadziei, które chcemy w życiu spełnić. Wiara nieodzownie rodzi nadzieje, a nadzieja przyciąga oszustów. Jaki jest zatem sposób na to, aby absolutnie nigdy nie dać się oszukać? Porzucić nadzieje, czyli przestać żyć. Ponieważ nie jesteśmy w stanie tego zrobić, zawsze będziemy podatni na oszustwa. Tylko nasza wiedza i poczucie własnej wartości może nas ustrzec przed wielkimi stratami, na jakie chcą nas narazić oszuści. Małe porażki są nieodzownie wliczone w zjawisko, które nazywamy życiem.

Podsumowując, solidnie napisana pozycja, choć bez "fajerwerków".

Hochsztapler to najstarszy zawód świata – oto wniosek do którego dochodzi Maria Konnikova w swojej książce. „Myśl jak oszust, żeby nie dać się oszukać” to psychologiczne studium dotyczące zjawiska oszustwa. Kim są oszuści? Dlaczego w ogóle oszukujemy? Jakie cechy musi mieć prawdziwy mistrz naciągania i czym wyróżniają się jego ofiary? Te, i wiele innych zagadnień, porusza...