"Państwo" Platona, czyli o początkach faszyzmu i komunizmu...

Biorąc pod uwagę fakt, że "Państwo" ("Politea") Platona powstało około 380 roku p. n.e., to jest dziełem naprawdę niezwykłym i nawet dziś może zaskakiwać swoimi koncepcjami, choć nie zawsze pozytywnie...

Jeśli chodzi o kwestie najważniejsze, czyli strukturę i mechanizm funkcjonowania państwa, można uznać Platona za utopistę. Trudno bowiem powiedzieć, że to dzieło wizjonerskie, gdyż pomysł idealnego państwa, jaki przedstawia Platon jest po prostu totalitaryzmem utopijnym.

Ideologicznie blisko jest mu z jednej strony ze względu na deklarację zniesienia własności prywatnej do komunizmu. Z drugiej zaś strony, ze względu na podział na kasty, hierarchizację społeczeństwa i hasła elitaryzmu, zbliża się niebezpiecznie do faszyzmu. Można wręcz powiedzieć, że Platon był pierwszym faszystą.

Dzieło to ma formę dialogów toczonych pomiędzy Sokratesem a Ateńczykami, głównie braćmi Platona Glaukonem i Adejmantusem oraz sofistą Thrasymachusem. Utwór podzielony jest na dziesięć Ksiąg, a poprzedzony jest Prologiem i zakończony Epilogiem.

Tematyka utworu jest niezwykle szeroka. Platon przedstawił tutaj swoje poglądy z takich dziedzin jak: filozofia, polityka, etyka, medycyna, a nawet poezja czy muzyka.

Platon pisząc swoje dialogi był rozczarowany zdegenerowaną i skrajnie wypaczoną formą demokracji ateńskiej. Wyrok śmierci jaki został wydany na jego nauczyciela i przyjaciela - Sokratesa był dla niego absurdalny i też miał niewątpliwie wpływ na nieprzychylną ocenę współczesnego stanu państwa, w którym przyszło mu żyć. Skazanie na śmierć człowieka niewinnego, sprawiedliwego i mądrego wywołało bunt i postawiło pytanie o definicję sprawiedliwości i o to jakie powinno być państwo idealne.

Zupełnym przeciwieństwem chylącej się ku upadkowi moralnemu Hellady była dla filozofa rosnąca w siłę oligarchiczno-niewolnicza Sparta. To właśnie jej bezwzględnymi prawami był zafascynowany i z niej czerpał inspirację przy pisaniu swoich dialogów. Według Platona wartością nadrzędną powinno być samo państwo i jego dobro, dlatego też wszystko należałoby podporządkowywać jego interesowi. Jednostki powinny więc być jedynie małymi trybikami w tej ogromnej machinie. Filozofa nie interesowało szczęście pojedynczego człowieka. To jednostka miałaby służyć społeczeństwu, a nie na odwrót. Ingerencja władzy w życie obywateli byłaby niezmiernie szeroka, wręcz całkowita i obejmowałaby praktycznie wszystkie sfery życia, łącznie z tym prywatnym. Państwo miałoby czuwać nad kontrolą liczebności urodzeń (dopuszczalna aborcja), zawieraniem małżeństw (eugenika) oraz eliminowaniem jednostek chorych, kalekich i upośledzonych umysłowo jako skrajnie nieprzydatnych dla społeczeństwa i będących dla niego obciążeniem (eutanazja - popierał sposób starożytnych Spartan pozbywania się słabych, kalekich i niedorozwiniętych dzieci przez pozostawianie ich na obrzeżach miast, gdzie miały umierać z głodu lub pozostawione na pastwę dzikich zwierząt byłyby przez nie rozszarpywane).

Przemyślenia Platona na ten temat mogą przerażać, są bardzo bezwzględne i okrutne, jego państwo idealne przypomina organizacyjnie starożytną Spartę. Oto co pisze filozof:

"[…]w Państwie należy zastosować dyscyplinę i jurysprudencję nakazującą zajmować się tylko zdrowymi na ciele i umyśle obywatelami. Tym natomiast, którzy nie są zdrowi, należy pozwolić umrzeć [...]."*

Hierarchicznie zorganizowane państwo Platona można by schematycznie przedstawić w formie piramidy. Składałoby się ze społeczeństwa wyraźnie podzielonego na klasy. Na samym szczycie staliby więc rządzący-filozofowie, ludzie posiadający największą wiedzę i dlatego też predystynowani do sprawowania rządów, następnie tak zwani strażnicy-wojownicy (czyli wykonawcy woli władzy, w tym również wojsko), na samym dole zaś rzemieślnicy, rolnicy oraz niewolnicy. O tych ostatnich zresztą Platon, jako jednostkach stojących najniżej drabiny społecznej praktycznie nie wypowiada się wcale. Sztywno ustalone ramy kastowe sprawiałyby, że byłoby niezwykle trudno zmienić swoją pozycję społeczną i o tym również decydowałoby państwo. Każdej jednostce przydzielona byłaby odpowiednia funkcja, zawód i każdy powinien wykonywać jeden ściśle określony rodzaj pracy i to na niej powinien się skupiać (coś co my dzisiaj nazywamy wąską specjalizacją). Platon był przeciwny wykonywaniu wielu zawodów, taki człowiek renesansu jak Da Vinci więc nie cieszyłby się u niego zbytnim uznaniem.

Platon postuluje zniesienie własności prywatnej (przede wszystkim wśród dwóch najwyższych klas), socjalizację kobiet i dzieci. Wielką wagę przywiązuje do wychowania młodzieży, zwłaszcza przyszłych rządzących i strażników-wojowników. Co warte zauważenia, proponuje objąć taką samą formą kształcenia zarówno kobiety jak i mężczyzn oraz pozwolić im wykonywać taką samą pracę (łącznie ze służbą wojskową kobiet).

Odpowiednia edukacja już od najmłodszych lat pozwoli wychować pożądany typ obywateli i przygotować ich do pełnienia określonych ról społecznych. Z tego względu wymagana jest kontrola twórczości poetów, a nawet muzyków, gdyż nieodpowiednie treści mogą działać destrukcyjnie na morale młodego pokolenia, a niewłaściwa muzyka może budzić niepożądane emocje. Widać więc u Platona zapędy cenzorskie, jednak zdaniem filozofa polityczne kłamstwo jest uzasadnione troską o dobro najwyższe, usprawiedliwieniem dla takiego postępowania jest bowiem utrzymanie stabilności państwa.

Z nauk Platon najwyżej ceni matematykę, geometrię i astronomię. Osoby, które w przyszłości miałyby rządzić państwem powinny być kształcone właśnie przede wszystkim w kierunku nauk ścisłych. Platon bowiem widzi bliską korelację pomiędzy zdolnościami abstrakcyjnego myślenia, a rozwiązywaniem realnych problemów i konstruktywnym działaniem. Oprócz rozwoju duchowego uczniowie powinni dbać również o rozwój fizyczny i budowanie tężyzny fizycznej, stąd też nie powinno zabraknąć w ich życiu gimnastyki.

Warto także podkreślić, że w zamyśle Platona pozbawienie życia rodzinnego i własności prywatnej dwóch pierwszych najwyższych kast społecznych miało na celu wyeliminowanie dwóch czynników zakłócających skuteczne i sprawiedliwe sprawowanie rządów, mianowicie: nepotyzmu i pragnienia nadmiernego bogacenia się. Rządzący ze swej natury powinni być rządni jedynie wiedzy i nauki, a nie chciwi dóbr doczesnych.

Zresztą, ogólnie jeśli chodzi o stronę materialną, zalecał zachowywać zasadę złotego środka. Doradzał nadzór nad stanem majątkowym obywateli, aby ci ani nie bogacili się zbytnio ani też nie żyli w skrajnym ubóstwie. Uważał bowiem, że obydwie skrajności mogą być niebezpieczne dla państwa i stać się zarzewiem potencjalnych buntów i rewolucji.

Nadmiernie zamożni obywatele mogą z czasem bowiem aspirować do przejęcia władzy, natomiast biedni oprócz dopuszczania się przestępstw i zbrodni mogą również zapragnąć odmienić swój los przez obalenie istniejącej władzy.

Platon dwukrotnie usiłował zrealizować swoją wizję idealnego państwa w Syrakuzach na Sycylii, jednak obydwie próby zakończyły się niepowodzeniami. Podobno za pierwszym razem tyran Syrakuz Dionizos I Starszy rozgniewany na Platona kazał wysłać go jako niewolnika do Egiptu, skąd wykupił go dopiero przyjaciel Annikers z Cyreny. Za drugim razem zaś, po objęciu władzy przez Dionizosa Młodszego Platon został oskarżony o spisek i musiał uciekać z miasta. Gdy po raz ostatni udał się do Syrakuz, aby odwiedzić swojego przyjaciela Diona, został wtrącony do więzienia, skąd znów udało się mu wyjść dzięki interwencji przyjaciela Archytasa.**

* Źródło cytatu: Platon - "Państwo", Wyd. Antyk 2003 r.

** Opracowanie po raz pierwszy zamieszczone 14.08.2016 r. na stronie: www.bookfreak.pl

"Państwo" Platona, czyli o początkach faszyzmu i komunizmu...

Biorąc pod uwagę fakt, że "Państwo" ("Politea") Platona powstało około 380 roku p. n.e., to jest dziełem naprawdę niezwykłym i nawet dziś może zaskakiwać swoimi koncepcjami, choć nie zawsze pozytywnie...

Jeśli chodzi o kwestie najważniejsze, czyli strukturę i mechanizm funkcjonowania państwa, można uznać...