Erazm z Rotterdamu

Głupstwo jest wszędzie, panuje niepodzielnie nad wszelkimi zjawiskami życia zbiorowego. Erazm z Rotterdamu pokazuje, że nikt i nic nie jest od niego wolny. Nawet najświętsza świętość jawi się jako głupstwo. Właśnie ta sfera, sfera sacrum, dotknięta jest największym głupstwem jaki świat widział. Wszystko jest jakoś tak do góry nogami, wykoślawione, nie tak jak to sobie u zarania zakładano. Ludzie jedno myślą, drugie mówią, a trzecie robią. Banał ten, choć powszechnie znany, rzadko jest uświadamiany oraz wypowiadany. Hipokryzja w sferze religijnej głupstwu przewodzi. Bo jak inaczej nazwać zachowania tych, którzy Jezusa na ustach ciągle mają, a swymi czynami i słowami kłam jego naukom zadają? "I nie pamiętają nawet o swym tytule, o tym, co znaczy słowo episkopos, biskup, że mianowicie oznacza trud, troskę i niepokój. Tylko jeśli o łowienie grosza idzie, to wtedy są okrutnie czujnymi stróżami, wtedy mają po sto oczu" (s. 128). Erazm dokonuje w mistrzowskim stylu, posługując się najwyższej miary ironią, rozprawy z głupstwem, które wprost oplotło chrześcijaństwo. Głupstw tych narosło tak wiele, tyle zła już poczyniły, iż nie można było - władając takim piórem i dowcipem - tego tak zostawić. Głupstwu należała się najwyższa pochwała, a ludziom którzy mają się z nim za pan brat - słowa uznania. Wszak jest ich najwięcej, a jak wiadomo, większość ma rację. Racja stojąca po stronie głupstwa rządzi niepodzielnie światem. Tłumaczy prawdy wiary zgodnie z zasadą opacznego rozumienia ich treści, w czym głupstwo znajduje największą uciechę. Erazm zaznacza, iż "można czasem spotkać ludzi tak opacznie religijnych, że prędzej zniosą najcięższe nawet bluźnierstwa wobec Chrystusa niż to, by ktoś dotknął najlżejszym żartem papieża czy księcia - zwłaszcza jeśli mógłby ponieść przy tym uszczerbek ich własny żłóbek" (s. 8). Język dzieła przepełniony jest przykładami takiego i innego głupstwa. Jak zareagowali ci, którym głupstwo napisania dzieła chwalącego głupstwo, głupim się nie wydało? Nie mając za grosz poczucia humoru, lecz z tępotą charakterystyczną dla utalentowanych cenzorów wszelkich instytucji tworzących "indeksy ksiąg zakazanych", zgromili autora. Cóż na to autor? Jak zareagował na to głupstwo? Wyraził się o "Pochwale głupoty" następująco: "Co więcej, może by się ona nie podobała, gdyby miała się podobać takim. Chociaż mnie się ona i tak nie podoba. Mój brak upodobania jest jednak mniejszy z tego tytułu, że nie podoba się właśnie takim głowom" (s. 191). Czy głupstwem byłoby umieścić "Pochwałę głupoty" na liście lektur w szkole obowiązkowych? Teraz, jak i w czasach jej powstania, głupota święci swe wielkie triumfy. Warto się więc z nią zapoznać, będziemy mogli być mądrzejsi w tej całej głupocie.