„Wczoraj w nocy miałam sen. Był zdumiewająco realny i przeniósł mnie z powrotem do Carskiego Sioła, pomiędzy ludzi, którzy żyją już tylko w pamięci i w snach. Tak bardzo żałowałam, gdy się obudziłam”.

Los rodziny ostatniego cara Rosji, Mikołaja II, owiany jest dramatem. Jej członkowie zostali zgładzeni w noc z 16 na 17 lipca 1918 roku w Jekaterynburgu, a ciała potraktowano makabrycznie. Niemniejsze kontrowersje do tej pory budzi postać Grigorija Jefimowicza Rasputina, cesarskiego faworyta, człowieka prostego, uduchowionego i mającego zbawienny wpływ na nieuleczalną chorobę Aleksego Romanowa, jedynego syna rosyjskiej pary imperatorów.

Między tymi dwoma diametralnie różnymi światami, carskim i chłopskim, stoi Masza – nastoletnia córka Rasputina. W odróżnieniu do niepiśmiennego ojca, wraz z młodszą siostrą poszła do szkoły dla panien w Petersburgu, by zdobyć wykształcenie i nauczyć się dobrych manier. To właśnie Marija, bo tak brzmi pełne imię dziewczyny, jest narratorką „Uroków”, powieści amerykańskiej autorki Kathryn Harrison. Relacje Maszy z ojcem są nakreślone dość jednoznacznie. Kocha go, wierzy w jego zdolności i patrzy na niego bezkrytycznym okiem, a nad wadami się nie roztkliwia.

Parę dni przed końcem 1916 roku Rasputin zostaje zabity w zamachu. Córki, Marija Grigorjewna Rasputina i Varvara Grigorjewna Rasputina trafiają do Cesarskiego Sioła pod opiekę carskiej pary. Nie wiadomo, dlaczego ulubieniec carycy miał takie życzenie w razie swojej śmierci, ale Aleksandra Fiodorowna początkowo jest przekonana, że Masza ma zastąpić miejsce ojca i ulżyć cierpieniom carewicza. Między nimi rodzi się uczucie, mimo różnicy wieku i odmiennego pochodzenia, a Masza, dzięki niezwykłemu talentowi do opowiadania historii i bogatej wyobraźni, zabiera Aloszę do wielu wspomnień i miejsc, wszystkie zdarzenia ubarwiając słowami. Robi to, by pomóc sobie i chłopcu pokonać nudę (Aleksy nie mógł pozwolić sobie zbyt wiele), wymyśla także rozmaite gry słowne, między innymi tę o dopasowywaniu wyrazów do kolejnych liter z alfabetu. Masza opowiada dużo o przygodach Rasputina, a nawet, na podstawie informacji o carskiej parze, o związku rodziców Aleksego. W tych opowieściach dziewczyna dużo uwagi przykuwa do objawień, jakich za życia doświadczył Rasputin, a także do tragedii carskiej rodziny. W książce występują liczne retrospekcje, mieszanie czasów i przestrzeni, choć to korzystnie wpływa na powieść i buduje jej niepowtarzalny klimat. Rodzina Aleksego jest przedstawiona ciekawie, w szczególności Aleksandra Fiodorowna, Matuszka z chmurą nad głową, która wymodliła syna, a ten okazał się chory na hemofilię. Mikołaj II jawi się jako człowiek pogodny, ale bez cienia nadziei – po detronizacji – na powrót do władzy. Mniejszą rolę odgrywają bojaźliwa Varvara oraz OTMA, czyli cztery starsze siostry Aleksego: Olga, Tatiana, Maria i Anastazja, piękne wielkie księżne.

Po rozstaniu z Aleksym Masza przeżywa dramat na podłożu rodzinnym. Przez większość dorosłego życia musi zmagać się ze swoim dziedzictwem, z ocenianiem jej przez pryzmat bycia córką Rasputina, który w opinii wielu osób doprowadził, pośrednio, do upadku cesarstwa. Dziewczyna, a później kobieta, bezskutecznie usiłuje walczyć z plotkami na temat ojca, niestety jest w tej walce osamotniona. Z mężem nie ma dobrych relacji, nie traktuje go nawet po przyjacielsku, a z chłodem. Niekiedy powraca myślami do Aloszy i zastanawia się, jak potoczyłaby się ich znajomość, gdyby Romanowowie dostali szansę na spokojne życie z dala od Rosji.

Rzeczą, która niespecjalnie mi się podobała, to nacisk autorki na ciekawość seksu, jaką wykazywał cesarzewicz Aleksy. Co dość pocieszne, nie został przedstawiony jako obłożnie chory spędzający całe dnie w łóżku – pomijając urazy – i miewał chwile, kiedy przypominał zupełnie zdrowe dziecko. Pragnienie cielesności motywował myślą o nieuchronnej śmierci, jednak pojawienie się Katii, nastoletniej kochanki, w moim odczuciu zburzyło wszystko, co zrodziło się między nim a Maszą. Zdecydowanie cieplejsze odczucia wzbudzał spontaniczny dotyk czy nieśmiałe pocałunki. Jak na ironię, z zamordowaniem osłabionego chłopca działacze bolszewiccy mieli największy „problem”. Niespełna czternastoletni syn Mikołaja II i Aleksandry Fiodorowny umarł jako ostatni z rodziny.

Zdaję sobie sprawę, że książce zarzuca się powierzchowne podejście do tematu, brak jakichkolwiek szczegółów, które mogłyby zaciekawić osobę dość dobrze znającą historię upadku caratu. Jednak Kathryn Harrison nie jest badaczem, a powieści „Uroki” nigdy nie nazwała biografią Rasputina i Romanowów. Gdybym chciała wyłącznie faktów i nieprzerysowanych wydarzeń, sięgnęłabym do źródeł historycznych, a w książce, luźno łączącej fikcję z prawdziwymi postaciami, chodzi o przedstawienie pewnego wyobrażenia autorki o nich, opartego na zaciekawieniu przypadłością carewicza Aleksego i córką Rasputina, utalentowaną artystką cyrkowa i kabaretową. Podejście do „Uroków” zależy więc od oczekiwań czytelnika względem tego, w jaki sposób związano prawdę z wymysłem pisarki. Kathryn Harrison podjęła wyzwanie, ale to czytelnik musi zawyrokować, czy sprostała wschodniemu klimatowi zimnej Rosji i opisaniu ostatnich miesięcy życia Romanowów.

Mnie powieść usatysfakcjonowała. Przeczytałam ją w kilka wieczorów, ale po każdym odłożeniu lektury wprost tęskniłam za niesionym przez nią czarem opowieści, wyobraźni i wrażliwości na religijną sferę życia głównych bohaterów.

„Jego pocałunek przed naszym rozstaniem – ten, który miał się okazać ostatnim – był niespodziewanie dojrzały, jakbym całowała się z mężczyzną, a nie z chłopcem”.

„Wczoraj w nocy miałam sen. Był zdumiewająco realny i przeniósł mnie z powrotem do Carskiego Sioła, pomiędzy ludzi, którzy żyją już tylko w pamięci i w snach. Tak bardzo żałowałam, gdy się obudziłam”.

Los rodziny ostatniego cara Rosji, Mikołaja II, owiany jest dramatem. Jej członkowie zostali zgładzeni w noc z 16 na 17 lipca 1918 roku w Jekaterynburgu, a ciała potraktowano...