Przypadki molestowania seksualnego przez księży oraz systematyczne tuszowanie tych przestępstw przez biskupów i innych przełożonych stały się kanwą pod wydaną ostatnio przez wydawnictwo Sonia Draga „Zimową ewangelię” – powieść o kontrowersyjnej zmowie milczenia, wypaczeniu zachowań seksualnych i nadziei na psychiczne uzdrowienie. Debiutujący literat Brendan Kiely, podobnie jak w swojej świetnej powieści „Tatulo” Joyce Carol Oates, bada strategie radzenia sobie z traumatycznym doświadczeniem. Mimo iż przewodni temat owej narracji jest niezmiennie kontrowersyjny, Kiely zrezygnował z poetyki naturalistycznej, która bazując na szczególe samej praktyki pedofilskiej generowałaby niezdrowe czytelnicze zainteresowania; próżno szukać tu także gęstej symboliki czy wstrząsających opisów. „Zimową ewangelię” określiłabym raczej jako subtelną prowokację – trudny, bulwersujący problem został bowiem przedzierzgnięty w piękną prozę o rozpaczliwej potrzebie miłości.

Pierwsza książka absolwenta City College w Nowym Jorku ściśle łączy się z aferą pedofilską sięgającą samych fundamentów Kościoła Katolickiego, a której ofiarą, według prokuratury stanu Massachusetts, miało stać się ponad tysiąc nieletnich. Sensacyjne dokumenty, ujawnione przez szereg bostońskich dziennikarzy, zrujnowały skupiającą największą liczbę wiernych w Stanach Zjednoczonych Ameryki archidiecezję z siedzibą w Bostonie – zatrważająca liczba pozwów sądowych ofiar molestowania seksualnego przyczyniła się do dymisji czterech biskupów i samego bostońskiego metropolity, zamknięcia kilkudziesięciu parafii i seminarium oraz, szerzej, podkopała zaufanie społeczeństwa katolickiego w najbardziej fundamentalne prawa wiary. Powieść bardzo wyraźnie odnosi się do owego skandalu w sposób, który nie umniejsza roli ofiar i sprawców z nim związanych, stawiając raczej na problem prawdy i istoty człowieczeństwa w zderzeniu z sytuacją graniczną, wywołującą tak psychiczne zachwiania, jak i społeczną niezgodę. Kwestia duchowych nadużyć jest tu przedmiotem fabuły, ale narracja skupia się na bezpośrednich następstwach przestępstwa – tak socjalnych, jak i (przede wszystkim) emocjonalnych.

„Zimowa ewangelia” starannie bada bolesny temat bez przytłaczających czytelnika opisów. Poprzez dobrze opowiedzianą historię szesnastoletniego Aidana Donovana – jednoczesnego narratora – autor przekonująco oddaje skomplikowane uczucia bohatera oraz wielu innych postaci z katolickiej, małomiasteczkowej wspólnoty. Już w scenie otwierającej powieść zdajemy sobie sprawę, że główny bohater jest nieszczęśliwy. Ów stan pogłębia się, gdy Aidan staje się świadkiem intymnej sytuacji pomiędzy podziwianym przez niego ojcem Gregiem a młodszym chłopcem. Pierwszym uczuciem, jakiego Donovan doświadcza jest ból, że nie jest on jedynym, który zaskarbił sobie uwagę ulubionego księdza. Poprzez szczeliny zaprzeczenia zaczynają jednak sączyć się inne emocje – wraz z rozwojem akcji dostrzegamy ewolucję bohatera: zranionym nastolatkiem zaczynają kolejno szarpać gniew, wstręt, wreszcie konieczność sprzeciwu wobec ohydnych praktyk księdza. Choć nie zawsze zgadzamy się z wyborami Aidana, łatwo jest zrozumieć jego początkowe poczucie wstydu, że dał się zmanipulować duchownemu i dlaczego chce udawać, że seksualne zniewolenie nigdy nie miało miejsca. Historia Aidana Donovana jest o tyle trudna (i ważna), że unaocznia kontrowersyjny problem zrozumienia dlaczego tak wiele osób było gotowych do udziału w tuszowaniu seksualnych nadużyć duchownego (nawet wśród ofiar).

Kiely, poprzez – można by rzec – opowieść inicjacyjną, uderza w obrzydliwą rolę ojca Grega jako powiernika sekretów, pocieszyciela, wzorowego duchownego perorującego o miłości jako jedynej drodze ku Bogu oraz w tych, którzy godzili się na jego pedofilskie skłonności w zaciszu plebanii. Ale nie to wywołuje w tej narracji największe wrażenie. To kombinacja podatności, zaprzeczenia i cichej wściekłości Aidana Donovana sprawia, że powieść jest tak niepokojąco żywa i prawdziwa. Szokująca? Również. Ale i tym razem nie chodzi o niezgodne z moralnością praktyki księdza. Zatrważa to, w jaki sposób przyzwolenie na kontakty płciowe z dorosłym mężczyzną wypaczyło seksualność bohaterów, powodując dysfunkcyjne zachowania względem rówieśników, niemożność określenia własnej orientacji i ogólne zagubienie w prawidłowym schemacie funkcjonowania w społeczeństwie.

„Zimowa ewangelia” jest dość niezwykłym osiągnięciem, osiągnięciem – uściślijmy – w ramach nurtu „young adult”. Choć bez wątpienia posiada elementy wyznaczające ową kategorię literacką, sam sposób przedstawienia historii nie charakteryzuje się prostotą i pewną znamienitą dla tych opowieści infantylnością w wykładaniu sensów. W zamian za to autor postawił na wielowymiarowy portret młodego mężczyzny, a dalej samego środowiska młodzieży, zarysował dość dosadnie problem radzenia sobie z wieloma kryzysami: rozpadem rodziny, niepokojami dorastania, wreszcie niebezpieczną w skutkach więzią z popularnym w miasteczku księdzem. Każdy z nastoletnich bohaterów autora interesującej nas książki uwikłany jest w trudne relacje z zazwyczaj egocentrycznymi rodzicami, jest uzależniony od alkoholu, narkotyków bądź leków, zmaga się z trudem wchodzenia w dorosłość i właściwym budowaniem stosunków z otoczeniem. W ten krajobraz dorastania, a przede wszystkim kształtowania się seksualności wkrada się jednak piętno bolesnej i wstydliwej tajemnicy, która doprowadza do wielu rozczarowań i dramatycznych chwil.

Brendan Kiely wziął na warsztat temat brzydki, by rozegrać go z realistyczną surowością emocji – oto młody człowiek stara się zrozumieć definicję miłości po wcześniejszym wprowadzeniu w błąd przez osobę, o której myślał, że może jej ufać ponad wszelką wątpliwość; to przypadek młodzieńca, który staje w obliczu rzeczywistości prowadzącej go ku trudnym konfrontacjom i wyborom, wśród których najważniejszym jest ten stanowiący o nowym celu w życiu po doświadczonej traumie. Psychoseksualne zaburzenia rujnujące życie wykorzystanych przez księdza-pedofila bohaterów, potrzeba kopiowania pewnych mechanizmów zachowań dorosłych (Aidan wychowywał się bez ojca) oraz klasyczny przykład drapieżnika żerującego na emocjach słabszych to najistotniejsze problemy „Zimowej ewangelii”, którą wypada zaliczyć do dość udanych i potrzebnych debiutów ostatnich lat.

Justyna Anna Zanik