Afganistan, XIX wiek. Kraj, tak jak dzisiaj, rozdzierany wojną domową, którą starają się rozgrywać między sobą mocarstwa. Kraj będący buforem wpływów między sięgającym coraz dalej Imperium Rosyjskim, a bajecznymi bogactwami brytyjskich Indii. Tam gdzie ścierają się wpływy bez udziału wojsk, tam ścierają się też szpiedzy.

Elżbieta Cherezińska to autorka znakomitych powieści historycznych, na czele z Koroną śniegu i krwi, opisującej dojście do władzy Przemysła II. Do tej pory trzymała się raczej epoki piastowskiej, jednak „Turniejem Cieni” sięga w zupełnie inny rejon, tak chronologicznie, jak geograficznie.

Nie odrzuca jednak zupełnie tematyki historii Polski. Wręcz przeciwnie. Jednym z głównych bohaterów jest Jan Witkiewicz, Polak i zesłaniec w służbie carskiej. Wygnany z kraju na kazachskie stepy poznał tamtejsze ludy, nauczył się ich języków i zyskał sobie u nich przydomek „Batyr”, który jest wyrażeniem oznaczającym u ludów tureckich kogoś odważnego, honorowego, bohaterskiego (wg angielskiej Wikipedii polskie słowo „bohater” pochodzi właśnie od tego terminu). To on staje się głównym aktorem pojedynku agentów w Kabulu.

Po drugiej stronie Alexander Burnes, agent brytyjski. Również nieźle znający Azję, ale nurzający się w rozpuście i używkach. Obaj panowie darzą się niechętnym szacunkiem, ale stoją po przeciwnych stronach. Przynajmniej pozornie, bo szybko okazuje się, że w tej rozgrywce stron jest więcej niż dwie. A sięga ona najwyższych szczytów władzy, tak w Wielkiej Brytanii, jak w Rosji.

Na to wszystko nakłada się historia Rufina Piotrowskiego, powstańca listopadowego, który po klęsce zrywu musiał uciekać do Paryża. Jego historia wychodzi na pierwszy plan w dalszej części powieści, więc żeby nie spojlerować powiem tylko, że dostaje od brytyjskiego dziennikarza propozycję powrotu incognito do Polski ze specjalnym zadaniem.

Cherezieńska tworzy złożoną, wielowątkową powieść szpiegowsko-polityczną. Tym razem nie znajdziemy w niej żadnych elementów fantastyki. Autorka pisze w stu procentach realistycznie i opierając się na źródłach. Pamiętać jednak trzeba, że to powieść, a nie książka historyczna. Tak więc pisarka nie ma skrupułów przed wplataniem w swoją fabułę różnych teorii spiskowych, a jeśli są wątpliwości co do przebiegu jakichś wydarzeń, często wybiera wersję najlepiej pasującą do fabuły, a nie tą najpowszechniej uznawaną przez historyków. Zresztą czyniła to już przy swoich wcześniejszych książkach, więc jeśli spotykacie się z nią po raz kolejny, nie będziecie zdziwieni.

Kolejną wartą wspomnienia cechą jej książek jest odkurzanie niezmiernie ciekawych, zapomnianych postaci historycznych. Niemal wszyscy główni bohaterowie „Turnieju Cieni” rzeczywiście istnieli. Poczynając od Witkiewicza, przez Piotrowskiego po Adama Gurowskiego, jednookiego hrabiego, który na wygnaniu pisał peany na cześć Rosji. Także główni gracze na imperialnej scenie, jak brytyjscy agenci, ministrowie, szefowie carskiej tajnej policji czy dziennikarz Harry McGonagall to osoby wzięte z historii. Autorka stara się ich przedstawić w sposób jak najbardziej zbliżony do źródeł, choć wiąże je w sposób, którego historycy raczej nie potwierdzą.

Karty książki zaludniają nie tylko fascynujące postacie, ale nie mniej fascynujące scenerie. Razem z Witkiewiczem przemierzamy stepy południowej Rosji i udajemy się do Afganistanu. Odwiedzamy XIX-wieczną Rosję, od Petersburga, przez Archangielsk, Inflanty, aż po Syberię. Cherezińska przedstawia nam pełny obraz społeczeństwa rosyjskiego: wyższe warstwy, ale także kupców, chłopów i katorżników. Zaglądamy do pałaców londyńskich, ale i do ubogich ochronek dla polskich emigrantów politycznych w Paryżu. Bogactwo scenerii zachwyca, ale nie przytłacza i nie utrudnia skupienia się na fabule.

Fabuła, rozciągnięta na przeszło dwadzieścia lat (1831-1848, z epilogiem w latach 1854-1855) mogłaby czasami przesuwać się do przodu nieco szybciej, ale autorka nie przynudza i książkę czytałem z niesłabnącą uwagą, o co niełatwo w przypadku ponad 800 stron powieści. Mogę ją z czystym sumieniem polecić miłośnikom powieści historycznych. Dla fanów książek szpiegowsko-sensacyjnych akcja może być nieco zbyt stateczna.

Krzysztof Krzemień