Dzieło Ruperta Sheldrake'a to bardzo ważna, głęboko sięgająca książka, która otwiera nową i potrzebną perspektywę w spojrzeniu na odwieczne problemy: kim byliśmy, skąd przyszliśmy i dokąd zmierzamy. To nie tylko hipotetyczny obraz przyszłej nauki wychodzącej od racjonalnego myślenia, lecz przekraczającej go, to nie tylko dysputa z ciągle panującymi dogmatami naukowego materializmu, ale przede wszystkim ożywcza wizja nowego sposobu myślenia o danej nam rzeczywistości, gdyż stary ewidentnie przeżywa kryzys i ludzkości potrzebne są nowe drogi pozwalające na dalszy rozwój. Gdyż spostrzegając skostnienie tzw. naukowych poglądów, autor ma
odwagę postawić nowe śmiałe hipotezy będące propozycją dla wyjaśnienia tego, co materializm wyjaśnić nie może.

Sam autor to niezwykła i wybitna postać. Rupert Sheldrake to ceniony biolog, autor 10 książek i ponad 80 artykułów naukowych, który rozgłos uzyskał dzięki swej hipotezie pól morficznych i rezonansu morficznego. Jest badaczem zjawisk, które tradycyjna nauka lekceważy, np. telepatii. Ale przede wszystkim jest krytykiem „systemu wierzeń” współczesnej nauki, które, w jego ocenie są traktowane jak dogmaty i wstrzymują postęp naukowy. To ostatnie jest szczególnie istotne w perspektywie tej książki.

Główny trzon pracy Sheldrake'a to polemika ze swoistym dekalogiem materializmu: autor już we wprowadzeniu formułuje dziesięć tez, które obecnie większość naukowców przyjmuje za rzecz oczywistą. Następnie przekształca je w pytania(np. czy przyroda jest mechaniczna, czy świadomość stanowi jedynie epifenomen mózgu, czy przyroda jest bezcelowa) i w kolejnych dziesięciu rozdziałach stara się na nie odpowiedzieć analizując te założenia zarówno z perspektywy historycznej jak i dostępnych badań naukowych. Odpowiedzi te mają pokazać dokąd sięga kres obecnego poznania naukowego, co nauka wie na pewno, a czego jeszcze nie zdołała wyjaśnić.

Nie jest moim celem streszczanie argumentów i rozważań brytyjskiego naukowca. Zajęłoby to zbyt wiele miejsca w i tak obszernej opinii. Jednakże by przybliżyć charakter dociekań autora spróbuję w kilku słowach odnieść się do podjętego w dwóch rozdziałach (4. czy materia jest nieświadoma i 8. czy umysł jest zamknięty w mózgu) problemu czy świadomość stanowi jedynie epifenomen ewoluującej materii. Zagadnienie to bowiem jest kluczowe dla zrozumienia kim jesteśmy jako gatunek.

A przecież to twierdzenie materializmu najbardziej uznawane jest za oczywisty pewnik i traktowane właśnie jako dogmat przy kształceniu np. nowych pokoleń lekarzy, choć brak właściwie na to dowodów, choć w ogóle teza taka wydaje się nie do utrzymania. Zgodnie z centralnym przekonaniem materializmu, materia jest jedyną rzeczywistością i coś takiego jak świadomość w ogóle nie powinno istnieć. A jednak istnieje. Materializm zakłada, że zbudowany z neuronów mózg jest miejscem procesów biochemicznych i fizycznych, którymi można wyjaśnić funkcjonowanie świadomości. Jest ona zatem równoznaczna z procesami mózgowymi. W opozycji do tego poglądu stoi teoria dualizmu, która uznaje istnienie świadomości, lecz nie potrafi przekonująco wyjaśnić interakcji między umysłem a mózgiem. Sheldrake podejmuje się próby wyjścia poza ten jałowy spór. Przedstawia pogląd, wedle którego samoorganizujące się układy układy materialne mają aspekt zarówno mentalny jak i fizyczny. Umysł tworzy połączenia z przyszłymi celami i jest kształtowany przez wspomnienia z przeszłości, te indywidualne i te kolektywne. Relacja między umysłem a ciałem związana jest raczej z czasem niż z przestrzenią. Umysły wybierają jedynie z możliwych przyszłych opcji, a przyczynowość mentalna biegnie w kierunku odwrotnym niż przyczynowość energetyczna – mianowicie od wirtualnych wariantów przyszłości w stronę przeszłości. Umysł wykracza poza mózg łącząc nas z przeszłością poprzez pamięć oraz z wirtualną przyszłością czyli z atraktorami, spośród których dokonuje wyborów.

Ostatni rozdział przynosi garść rozważań o przyszłości nauki. Zdaniem Sheldrake'a, nie ulega wątpliwości, że obowiązująca od XIX wieku ideologia jest przestarzała. Nauka materialistyczna odniosła spore sukcesy, ale obecnie jej możliwości zdają się wyczerpywać. Propozycje brytyjskiego uczonego dotyczą stworzenia nowego modelu nauk, który wedle okreslenia Jerzego Prokopiuka można by nazwać paradygmatem wyobraźni. Tylko to może otworzyć przed nami drogę do odpowiedzi na wiele fundamentalnych pytań, które jak dotąd stanowią dla nauki zagadkę.

Dzieło Ruperta Sheldrake'a to bardzo ważna, głęboko sięgająca książka, która otwiera nową i potrzebną perspektywę w spojrzeniu na odwieczne problemy: kim byliśmy, skąd przyszliśmy i dokąd zmierzamy. To nie tylko hipotetyczny obraz przyszłej nauki wychodzącej od racjonalnego myślenia, lecz przekraczającej go, to nie tylko dysputa z ciągle panującymi dogmatami naukowego...