Czy wikingowie stworzyli Polskę?

Skrok ma świetne pióro, pisze przystępne, ciekawe książki – ta także taka jest. I wcale nie jest taka kontrowersyjna jak wielu sugeruje.

Niektóre założenia są mocno naciągane, ale w większości dociekania Zdzisława Skroka trzymają się kupy. I są prawdopodobne, a przynajmniej ciężko im przeczyć. Kiedy brak danych, świadectw historycznych – możemy tylko spekulować (w granicach prawdopodobieństwa rzecz jasna). To co nam przedkłada, może miejscami idzie za daleko, ale nie stawia rzeczywistości historycznej do góry nogami. Dziś już ciężko dociec co dokładnie miało miejsce, kto był inspiratorem takich a nie innych przedsięwzięć i w jakim interesie działał – wiadomo natomiast że tak samo jak w starożytności, w krajach położonych nad Morzem Śródziemnym, wodzem zostawał ten, który umiał najlepiej trzymać za mordę pozostałych. Automatycznie zyskiwał na tym też jego najbliższy krąg rodzinny i całe zastępy pociotków. Nie było nigdy Lecha, Czecha i Rusa, nie było białej orlicy, Gniezno nie trwało samotnie wśród borów jako pierwszy prastary gród Polan, a Mieszko nie ochrzcił hurtowo wszystkich swych poddanych ku ich ekstatycznej radości, szczęściu i duchowej uldze, nie było żadnej grupowej ceremonii w stylu kościoła wyznawców Moona ani powszechnej zgody. Ludziom wcale się nie podobało porzucenie starych bogów, gminowładztwa i ogólnej swobody na rzecz danin, przymusowych przesiedleń, kar wymierzanych ostrzem miecza czy innych gwałtów zbrojnych panów, z nowiuśkimi krucyfiksami na piersi i świętym przekonaniem o swojej bezkarności. No i nie mogło być „chrztu Polski” bo wtedy nie było Polski. A to że wikingowie robili mieczem jako zaciężni wojacy, byli tu jako kupcy i trzęśli niektórymi ośrodkami władzy, jest rzeczą bezdyskusyjną*. Pytanie czy wżenili się co znaczniejsze rody, i uprawiali swoją politykę jako władcy lokalni? Prawdopodobnie tak.

To co jest piękne w tym co robi Skrok, to pasja, takie realne, prawdziwie głębokie zainteresowanie omawianymi kwestiami. Pasja szczegółowej eksploracji przeszłości, łączenia poszczególnych elementów układanki w całość, dopasowywania okruchów i próba odpowiedzenia sobie na podstawowe pytania: kto? Skąd? Dlaczego? Bogactwo detali, czułość na różne aspekty wydarzeń historycznych, różne scenariusze – to wszystko to niewątpliwe zalety pisarstwa autora. Wielkim plusem książki jest też to, że zachęca do pogłębiania wiedzy. Pokazuje jak fascynujące mogą być zagadki przeszłości, poszukiwanie prawdy i ukrytych znaczeń. Obok śmiałych spekulacji Skroka, ciekawą stroną publikacji jest możliwość przyjrzenia się realiom wczesnego średniowiecza. Wniknięcia do duszy ludzi którzy nie mogą już przemówić. To tylko uwagi i wyjaśnienia, ale jednak.

Minusem całością są powtórzenia informacji, te zamierzone, o których Skrok mówi we wstępie, ale i te które się przydarzyły, a których ciężko uniknąć przy tak obszernej książce, która w swej koncepcji jest nie tylko surowym wyłożenie informacji ale też zajmującą gawędą. Nie przeszkadza to podczas lektury, ale trzeba odnotować to uczciwie jako mankament konstrukcyjny całości.
Książka jest dosyć długa, bazuje na analizach archeologicznych, szukaniu pominiętych w zapiskach historycznych faktów, wskazówek i poszlak. skupia się stale na tych samych zagadnieniach, tych samych praktykach i czyni to w taki sam sposób – co może gdzieś tak w połowie publikacji prowadzić do zmęczenia tematem. Odbiorca może być po prostu zmęczony, znużony odczytywaniem podobnych do siebie linijek – mimo że materiał jest bardzo ciekawy i działa na wyobraźnię. Niestety natury umysłu nie da się oszukać. Ale kto wie, może ma tu wpływ także stosunkowo niewielka czcionka, co prawda w przyzwoitym rozmiarze, ale jednak wymuszająca przesuwanie wzorku po dosyć długich rządkach literek? Nie zmienia to jednak faktu że Zdzisław Skrok posługuje się polskim perfekcyjnie, jest inteligentny, przenikliwy i do mało czego literacko można się u niego przyczepić.

W związku z powyższym – warto dawkować sobie tę książkę w ratach (sprzyjają temu rozdziały mogące po drobnych zmianach redakcyjnych być samodzielną całością), bądź spędzić z nią intensywny tydzień, dwa, trzy... jak komu starczy sił.
To nie jest książka w stylu „Słowiańscy królowie Lechii. Polska starożytna” (jakim cudem to wyszło nakładem Bellony?!). To logiczne, historyczne dociekanie. Publikacja świeża, z 2013 roku.

Z książki Zdzisława Skroka płynie piękna myśl: większość rozdrobnionych, podzielonych narodów, wywodzi się ze wspólnego pnia. A nawet jeśli nie, to przez wieki wspólnej koegzystencji zdążyły się do siebie zbliżyć kulturowo i trochę wymieszać genetycznie (choć nie zawsze w atmosferze miłości i powszechnej zgody na taki stan rzeczy). Sama myśl o tym że kiedyś zróżnicowanie językowe w obrębie słowiańszczyzny czy też ludów germańskich było tak nikłe, że nie tworzyło barier komunikacyjnych, jest zaskakujące. A przecież to oczywiste informacje, które można znaleźć we wszystkich opracowaniach. Typowe dla wszystkich kontynentów.

Pisarstwo historyczne Skroka skąpane jest w myśli humanistycznej. Nie ma w nim fascynacji gwałtem i przemocą. Jest zdrowe, racjonalne podejście, do faktów, wyobrażeń, roszczeń i pretensji. Perfekcyjne opanowanie języka, znajomość przeszłości i działanie na rzecz własnej społeczności, także poprzez tę i inne publikacje, jest bardzo (jakby to górnolotnie nie brzmiało) patriotyczne. Im więcej wiemy, tym mniej w nas postaw skrajnych i skłonności do pochopnych sądów. Oraz do głęboko zakorzenionego myślenia plemiennego, do podziału: my – dobrzy, oni – źli. No, ale do tego trzeba wiedzy i dobrej woli.


* Wszystko co było wymienione na samym początku to fakty. To nie sensacyjne ustalenia bazujące na niepewnych źródłach. Powszechne wyobrażenia, kładzione do głów jeszcze w szkole i przez średnio zorientowanych w temacie opiekunów, od wielu pokoleń, uproszczone i wypaczone, często dalekie od rzeczywistości bądź nie mające z nią żadnych związków, ale solidnie ugruntowane społecznie, powoli stają się elementem narodowego mitu. I ciężko z nimi walczyć. Mylne przekonania uniemożliwiają nam dostrzeżenie prawdziwego obrazu, stąd tyle negatywnych opinii o książce. Merytorycznie wszystko ma ręce i nogi. Trzyma się kupy.


Kilka uwag co do poprawności tekstu:
35 – jest klasztoru, powinno być klasztorów; 97 – Wielopolski, literówka; 103 – niemniej napisane rozdzielnie; 173 – znalazała, literówka; 230 – rozmieć, literówka; 233 – dziwiętnastowiecznych, literówka; 240 – Melemburgii, literówka; 279 – w tekście jest Okręg Kaliningradzi, zamiast Obwodu; 319 – koń-cu, zagadkowe pojawienie się myślnika; 353 – równie tajemnicze pojawienie się znaczka paragrafu – §; 375 – jest utwierdzającym, a powinno być utwierdzający. (Jak na prawie 400 stron drobnym makiem, to naprawdę niewiele).

143 – Czemu Skrok pisząc o ludach germańskich, podpina pod nie Piktów?
172 – w tekście jest „Warszawa Pelcowizna” owszem, kiedyś się na listach pisało nazwę dzielnicy z myślnikiem i nazwą miasta, są pewne instytucję które tak się formalnie nazywają... ale użyta dalej „warszawska Pelcowizna” brzmi o niebo lepiej. Tak samo jak „na Bródnie” zamiast „w Bródnie”.
172 – „topór Thora”? Magicznym artefaktem tego boga był młot, Mjolnir. Później w tekście mowa jest już o młocie, ale pojawia się też i topór. Może niektóre wisiorki przypominają nieco topory, ale w opracowaniach mowa jest zawsze o młotach. Może w tym jest jakiś klucz, bo Skrok konsekwentnie używa np. terminu „dwuząb” zamiast tryzub/trójząb, w czym jest dużo logiki (kwestia wizualna), trójząb pada w tekście tylko raz, równie konsekwentnie pisze Holmgrad zamiast Holmgardr/Holmgard. Więc robi to z pełną świadomością.
211 – Walhalla to nie kraina bogów i wojowników, a sala w pałacu Odyna – Gladsheimie, w Asgardzie. Komnata Zabitych gdzie się pije i robi mieczem czekając na Ragnarok, a kraina wiecznej szczęśliwości to jednak coś innego.

To tyle, co rzucić się może w oczy laikowi.

Zainteresowanych poczynaniami Skandynawów na Słowiańszczyźnie powinna zainteresować „Ruś wikingów” Władysława Duczko. Mimo iż nie jest to książką popularyzatorska, pisana dla szerokiego grona odbiorców, a raczej wydawnictwo akademickie – czyta się dobrze.
Jest też taka książeczka pt. „Wojowie i grody. Słowiańskie Barbaricum” – co prawda brak map troszkę wadzi przy lekturze, ale uporządkowano tam szereg podstawowych informacji o poczynaniach naszych brodatych, niedomytych przodków. Duczko w temacie wikingów to prawdziwy znawca, autor „Wojów i grodów” napisał też kilka książek o II wojnie światowej i siedemnastowiecznych bitwach, co sugeruje że ma ogólniejsze pojecie o omawianych sprawach.

Na YouTube jest film dokumentalny z 2014 pt. „Ukryte gniazdo dynastii” – który prezentuje oficjalne stanowisko XXI-wiecznych polskich historyków nt. początków naszej państwowości. Jego obejrzenie daje silny bodziec do myśli że hipotezy Skroka maja wiele słuszności, a przecież film jest względem nich otwarcie kontrastowy.


***

Proponowany soundtrack do książki:

Jako intro: "Jak to dawni dobrze beło" zespołu R.U.T.A z albumu "Gore – Pieśni buntu i niedoli XVI-XX wieku" (2011) – bardzo adekwatne.

Dalej: płyty Percivala Schuttenbacha, a w zasadzie jego stricte folkowo-historycznego wcielenia (Percival):
Eiforr (2007)
Oj Dido (2008)
Słowiański mit o stworzeniu świata (2009)
Slava! Pieśni Słowian Południowych (2012)
Slavny Tur – Live in Wrocław (2014)
Slava II – Pieśni Słowian Wschodnich (2014)

Krążek łotewskiej grupy Skyforger "Zobena Dziesma" z 2003 (płyta czystko folkowa, reszta dorobku grupy to niezbyt wpadający w ucho pogański metal, jeśli ktoś zna ich główną twórczość, pewnie zadaje sobie pytanie czemu nie grają folku?). Przyda się podczas rozdziału o Prusach.


Muzyka do filmu „Kohlhaas” (2013) – Martin Wheeler & Les Witches, folkowe, średniowieczne brzemienia. Film w całości wypełniają utwory grane wyłącznie na ludowych i dworskich instrumentach, a przynajmniej tak to wszystko brzmi. Melodie jakby wydarte z epoki, a także całkiem współczesne wykorzystanie starych instrumentów. Ostatni track zamykający płytę – genialny.

Esemble Peregrina, np. płyty „Mel et lac” (2005) i „Sacer Nidus” (2012). Tylko te polecam, bo tylko te znam.

Ścieżka dźwiękowa do filmu „Tristan i Izolda” (2006) autorstwa Anne Dudley, a w szczególności dwa tracki: „A Different Land” i „The Tournament” – średniowieczne instrumentarium, perełki.

Itd. Jest wiele filmów których akcja dzieje się we wczesnym średniowieczu i u schyłku Imperium Romanum, zazwyczaj mają oprawy muzyczne które mogą być przydatne podczas tej lektury. Dobierając sobie albumy pod książkę Skroka, warto szukać brudniejszych, etnicznych brzmień, a nie dworskiej wirtuozerii, epickich, klasycznych melodii czy późnośredniowiecznych.

Dodatkowo, dla spragnionych pieśni wikińskich: Tyr, rockowy zespół z Wysp Owczych, który wykonuje swoje utwory w języku angielskim i farerskim. I to z uwagi na te drugie szczególnie warto ich posłuchać. Inspirują się lokalną kulturą i mitologią.

W tych klimatach, ale bardziej folk-metalowo: niderlandzki Heidevolk, szwajcarski Eluveitie oraz fińskie Ensiferum i Korpiklaani. Dla złaknionych czystych fińskich głosów – Varttina i Loituma.

(Oczywiście można by dodać i masę innych, ale to i tak sporo, powyższe w ramach oddania klimatu nadadzą się przednio).

Czy wikingowie stworzyli Polskę?

Skrok ma świetne pióro, pisze przystępne, ciekawe książki – ta także taka jest. I wcale nie jest taka kontrowersyjna jak wielu sugeruje.

Niektóre założenia są mocno naciągane, ale w większości dociekania Zdzisława Skroka trzymają się kupy. I są prawdopodobne, a przynajmniej ciężko im przeczyć. Kiedy brak danych, świadectw historycznych –...