W roku 1978, kiedy Philip Norman zaczynał zbierać materiały do książki, wydawało się, że historię The Beatles opowiedziano aż nazbyt wiele razy i że wszystko, co wiadomo na ich temat, było powszechnie znane. Życie mieszkańców Wielkiej Brytanii nie obracało się już wówczas wokół miłości i pokoju – codziennością były upadające miasta, hiperinflacja i kolejki w pośredniakach. Muzykę fantastycznej czwórki z Liverpoolu wciąż lubiano, ale ich epoka w opinii powszechnej minęła… Beatlesów wybrałem na swój debiut (…) z prostego powodu: zadałem sobie pytanie, jaka autentyczna historia najbardziej fascynuje ludzi na całym świecie. Na szczycie listy znaleźli się: Jezus, zabójstwo Kennedy’ego i właśnie oni. Pierwotna wersja dzieła Normana kończyła się na roku 1970, czyli na rok przed oficjalnym rozpadem The Beatles. Czterdzieści lat po wybuchu beatlemanii w Wielkiej Brytanii, czyli w roku 2003, autor zdecydował się na poprawione wydanie i tę właśnie wersję (w polskim wydaniu wzbogaconą o wkładkę pióra Piotra Metza), na chwilę przed koncertem Paula McCartneya w Polsce opublikowało wydawnictwo Pascal.

Norman w swym obszernym (prawie 600 stron) dziele zawarł chyba wszystko – począwszy od dzieciństwa i dorastania każdego z członków zespołu, poprzez drogę ku upragnionym szczytom list przebojów, aż do szczegółowych opisów histerii, jakiej stali się przyczyną, a także wszelkich gorzkich skutków sławy i popularności, która na końcu przygniotła osaczonych ze wszystkich stron muzyków i doprowadziła do rozpadu grupy. Sporo miejsca poświęcono też dwóm ważnym postaciom z otoczenia zespołu, managerowi Brianowi Epsteinowi oraz promotorowi i wydawcy Allenowi Kleinowi.

Co ciekawe, głównej roli nie gra tu wcale muzyka! Procesy pisania i nagrywania płyt czy przebiegi tras koncertowych średnio autora interesują (co z czysto fanowskiego punktu widzenia może być największą wadą dzieła). Książka stanowi raczej swoistą podróż przez dekady, niezwykle dokładnie ukazującą tło społeczno-polityczne i obyczajowe przedstawianych wydarzeń. Zaletą takiego stylu jest to, że czytelnicy, szczególnie ci młodsi, mogą lepiej zrozumieć, dla przykładu, mechanizmy działania przemysłu muzycznego na przestrzeni lat, czy też dowiedzieć się, dlaczego w tekstach piosenek The Beatles pojawiają się takie a nie inne tematy (wojna, narkotyki). To dość nietypowe podejście sprawia, że całość czyta się jak dobrą, wielowymiarową beletrystykę. W końcu, choć trudno w to uwierzyć, Beatlesi byli/są tylko ludźmi – ludźmi żyjącymi i tworzącymi w określonych kontekstach, czerpiącymi inspirację z otaczającego ich i nas wszystkich świata.

Wielu czytelników w swoich recenzjach zarzuca Normanowi niechęć wobec McCartneya. Rzeczywiście, nie brak tu niepotrzebnych i niesprawiedliwych uszczypliwości wobec Paula przy jednoczesnym gloryfikowaniu Johna. Szkoda, bo pod każdym innym względem „Szał!” zasługuje na miano swoistej encyklopedii, źródła naprawdę rzetelnej wiedzy. Aczkolwiek w wydaniu poprawionym autor postanowił się wytłumaczyć: zdaniem niektórych zbyt surowo oceniłem Paula McCartneya, być może kierując się osobistą niechęcią. W beatlesowskiej subkulturze każdy wcześniej czy później zostaje zaszufladkowany jako zwolennik albo Johna, albo Paula. Nie zamierzam udawać, że nie zaliczam się do tych pierwszych. Nigdy bym nie próbował kwestionować bezspornego talentu McCartneya ani zaprzeczać temu, że – podobnie jak trzej pozostali Beatlesi – był znacznie sympatyczniejszy, niż wymagały tego okoliczności. Nie zmienia to faktu, że jego stronniczość drażni i to za jej sprawą nie poleciłabym tej pozycji czytelnikowi, który nie ma jeszcze wyrobionego zdania o Beatlesach.

Mała osobista wycieczka recenzentki: podczas lektury zastanawiałam się: czy ja właściwie jestem fanką The Beatles? Biorąc pod uwagę to, że uwielbiam ich muzykę – tak. Z drugiej strony, w porównaniu do fanów/fanatyków, którzy znają genezę każdego utworu i każdy fakt z życia Johna, Paula, George’a i Ringo – chyba nie. Poza tym, niestety, nie było mi dane doświadczyć szału lat ’60-tych, kiedy to beatlemania rozkręciła się do niebotycznych rozmiarów. Żałośnie brzmi sam fakt, że jeszcze dużo czasu musiało upłynąć, zanim się urodziłam… Czy Wy też macie wrażenie, że przyszliście na ten świat stanowczo zbyt późno, w złym miejscu, że zbyt wiele Was ominęło? Ja mam tak często, szczególnie podczas słuchania „While My Guitar Gently Weeps”.

„Szał! Prawdziwa historia Beatlesów” to według „Sunday Timesa” najlepsza biografia Beatlesów. Cóż, czy jest najlepsza czy nie, trudno mi rozstrzygać, wszak każdy ma swoją własną wizję udanej biografii. Porywająca, pisze „New York Times”, fascynująca, określa ją „Financial Times” – z tym zdecydowanie się zgodzę. Najciekawiej jednak podsumował książkę Time: mnóstwo faktów potwierdza tę historię, a i tak brzmi ona niewiarygodnie. Istotnie, gdyby była fikcją literacką, pewnie mało kto uwierzyłby w te wszystkie niezwykłe przypadki i zbiegi okoliczności. Jak pisze Norman, żeby stworzyć taką plejadę postaci, taki natłok oszałamiających wydarzeń, takie przeskoki od komedii do tragedii, taką imponującą panoramę społecznej ewolucji i transformacji, trzeba by współczesnego Dickensa albo Tołstoja – choć nawet oni nigdy nie odważyli się kazać swoim bohaterom naprawdę zmieniać świat.

Marta Gęsigóra