Ramy książki Eco stara się ująć w definicje naukowe. Zakreśla je raz po raz i ... nic z tego nie wychodzi. Bo faktycznymi granicami pracy wydają się tematy bliskie autorowi, takie, o których mógł pisać bez przygotowania. Będzie tu więc w średniowiecznych obrazach świata i wyobrażeniach raju echo "Imienia Róży", w XIX wiecznym okultyzmie pogłos "Wahadła Foucaulta", będzie potępienie faszystowskich rojeń o nadludziach i dyskusja z bzdurami u Dana Browna.

Ideologicznie wszystkie poglądy Eco są moimi: faszyzm mierzi, popularność i wiara w fikcje Dan Browna zadziwia, podobnie jak XIX wieczny, arystokratyczny okultyzm, ale w samej polemice niekoniecznie znajduję przyjemność: chociaż rozdział poświeconym Rennes-Le-Chateau jest interesujący, bardzo trafnie i zabawnie Eco piętnuje brownowskie rewelacje, niedorzeczne dowody wszystkiego i sensacyjne podejście do historii. Długie strony poświecone Ultima Thule i Hyperborei wynudziły mnie jednak ogromnie, podobnie te poświęcone wędrówkom Graala. Myślę, że czytałoby mi się to lepiej, gdyby Umberto Eco porzucił próby ogólnej "obiektywnej" klasyfikacji, i poprowadził tę wędrówkę uczciwie subiektywnie, według klucza własnych preferencji.

Ogólnie tom ten cierpi w części literackiej na złe proporcje ciekawej literatury i pseudonaukowych idiotyzmów. Jeśli chodzi o ilustracje, jest zbyt oczywiście, malarskie zaskoczenia policzyłabym tu na palcach jednej reki, prawie nie ma sztuki współczesnej. (Na przykład bardzo lubię Gustawa Doré, więc jego nadmiar mi tak bardzo nie przeszkadzał, zresztą Śnieżnobiała róża ilustrująca Raj Dantego jest fenomenalna, ale jako że nie przepadam za prerafaelitami pełen wachlarz rudych zadumanych piękności wywoływał u mnie ziewanie.) "Szaleństwo katalogowania" (druga albumowa pozycja Eco, którą czytałam) to zdecydowanie lepsza od "Historii krain" książka.

No ale kilka cytowanych literackich fragmentów kupiło mnie całkowicie. Na przykład pieśń XVI "Jerozolimy (Jeruzalem) wyzwolonej" Tasso w przekładzie bratanka Jana Kochanowskiego - Piotra, przezabawna, arcydziwna językowo - znowu Eco wskazał mi kierunek przyszłych lektur. Znakomite są też awanturnicze przygody Nielsa Klima ("Świat podziemny Nielsa Klima" Ludvig Holberg 1741), z pseudofilozoficznej powiastki w stylu Swifta (15 lat od Podróży Guliwera późniejszej), niestety poza dość obszernym fragmentem w Historii krain niedostępne po polsku.

Wyróżniłabym kilka rozdziałów. Ten dotyczący siedmiu cudów starożytnego świata -tu nie zawiodły ilustracje. Fantastyczne mity Ziemi pustej w środku uświadomiły mi jak długą literacką tradycję ma Alicjowe spadanie w króliczej norze. Znowuż rojenia o Ziemi wklęsłej rozbawiły mnie setnie - zwłaszcza te plany niemieckich okultystów z czasów II wojny światowej, obserwacji Anglii z Rugii na Bałtyku (przeciwległe końce łagodnego łuku). Nieźle czytało mi się o ziemskim raju i krainie pieczonych gołąbków.

Zakończę pięknym marzeniem trzynastowiecznego (mniej więcej 1250 rok) anonimowego autora z popularnych "Li fabliaus de Coquaigne":
"Kraj to jest zwany Kukanią, gdzie im więcej śpisz, tym więcej zarabiasz."

Ramy książki Eco stara się ująć w definicje naukowe. Zakreśla je raz po raz i ... nic z tego nie wychodzi. Bo faktycznymi granicami pracy wydają się tematy bliskie autorowi, takie, o których mógł pisać bez przygotowania. Będzie tu więc w średniowiecznych obrazach świata i wyobrażeniach raju echo "Imienia Róży", w XIX wiecznym okultyzmie pogłos "Wahadła Foucaulta",...