„Ekspres Berlin-Bagdad. Kajzer, islam i imperium osmańskie 1898-1918” opowiada o pewnym „zauroczeniu” cesarza niemieckiego Turcją, o budowie kolei, która miała wzmocnić sułtana jako sojusznika Niemiec i o próbie wywołania wybiórczego dżihadu przeciwko białym kolonizatorom (Brytyjczykom, Rosjanom i Francuzom, którzy władali wieloma milionami muzułmanów, wyłączając Niemców i Austriaków, którzy do tamtej pory trzymali się nieco z dala od państw islamskich).

Autor Ekspresu wykłada czytelnikom zabiegi dyplomatyczne Niemiec o pozyskanie wpływów poprzez Turcję na cały Bliski Wschód i Afrykę północną (celem osłabienia Wielkiej Brytanii, Francji i Rosji). Dość powiedzieć, że próbowali wzniecić wielką świętą wojnę (dżihad) w całym pasie bliskiego wschodu i Afryki północnej.

McMeekin w ciekawy sposób przedstawia najważniejsze postacie Niemców – nieco zaślepionych zbyt optymistyczną wizją decydentów w sprawach tureckich (Turcja była twardym graczem w negocjacjach i była nieco zbyt słaba ekonomicznie by sprostać założeniom),ale również pomniejszych agentów i szpiegów, którzy próbowali wniknąć w świat arabski w tym również za linie wroga. Nie brakuje tu czasem prześmiewczego tonu wobec niektórych postaci, a z drugiej strony pochwał wobec bardziej trzeźwych obserwatorów – szpiegów, agentów i oficerów niemieckich i podkreślanie, że pewne korekty w polityce obłaskiwania ważnych person arabskich mogło przyczynić się jednak do sukcesu niemieckiego.

Autor opisuje targi z poszczególnymi wodzami świata arabskiego strony niemieckiej i brytyjskiej (często chodziło o przebicie stawki w pieniądzu przeciwnika, gdyż spora część ludności muzułmańskiej było już mocno uzależnionych ekonomicznie od Brytyjczyków, mniej zaś liczyły się dżihad jako taki). Sam dżihad okazał się bardziej „skuteczny” w pacyfikowaniu innowiernych poddanych we własnych miastach, a mniej przydatny na froncie czy w krajach kontrolowanych przez niemieckich adwersarzy.

Książka dobrze opisuje nieporozumienia i kłótnie sztabowe pomiędzy poszczególnymi personami niemieckimi, w tym np. Limana von Sandersa (który porządnie przygotował między innymi skuteczną obronę Gallipoli) z przełożonymi niemieckimi i z Turkami.

Książka Seana Mc Meekina dość wnikliwie opisuje mniej znane fronty tureckie I wojny światowej (walki o kanał Sueski, Persja, front osmańsko-rosyjski) tylko wspominając najbardziej znane w Dardanele i Gallipoli (gdzie nomen omen dżihad i poświęcenie dla ratowania ojczyzny były najsilniejsze).

Zaletą książki jest też rzeczowe opisanie narastającej wrogości decydentów tureckich wobec Ormian (dezercje z wojska, przyjmowanie uzbrojenia i pomocy z Rosji, zamieszkiwanie w okolicach szlaku strategicznej kolei bagdadzkiej) z drugiej strony autor nie rozgrzesza ani Turcji ani Niemiec z tej rzezi. Więcej nawet, dostrzega, że wysiedlanie i pozbycie się wielu potrzebnych rzemieślników i pracowników przemysłowych ormiańskiego pochodzenia osłabiło możliwości szybszej budowy i obsługi tej kolei oraz przyblokowało ruch koleją na fronty południowe – co między innymi doprowadziło do porażek nad Suezem i bliżej Persji.

Autor stara się obalać pewne mity związane z rozsławionym Lawrencem z Arabii (w tym zdobycie Damaszku, w którym muzułmanie nie byli czynnikiem decydującym). Podkreślając, że równie skutecznie lub skuteczniej działali oficerowie niemieccy np. marsz i wycofanie się przez pustynię aż 20 tys. wojsk arabsko-niemieckich, którzy jednak nie osiągnęli sukcesu nad kanałem Sueskim, gdyż wywiad i zwiad brytyjski był lepszy, a i spodziewana pomoc muzułmanów zza pleców Brytyjczyków nie nadeszła.

Mogę zatem z czystym sumieniem polecić tą pozycję z jednej strony jako ciekawostkę historyczną (próba wywołania świętej wojny islamskiej przez kajzera),z drugiej jako dobry opis mniej znanego frontu (właściwie frontów) I wojny światowej.

„Ekspres Berlin-Bagdad. Kajzer, islam i imperium osmańskie 1898-1918” opowiada o pewnym „zauroczeniu” cesarza niemieckiego Turcją, o budowie kolei, która miała wzmocnić sułtana jako sojusznika Niemiec i o próbie wywołania wybiórczego dżihadu przeciwko białym kolonizatorom (Brytyjczykom, Rosjanom i Francuzom, którzy władali wieloma milionami muzułmanów, wyłączając Niemców i...

Wypada mi zgodzić się z opinią użytkowniczki ewka1201: "Ekspres Berlin-Bagdad" to naprawdę świetna książka, która naświetla bardzo rzadko omawiany aspekt polityki wielkich mocarstw przed i w trakcie pierwszej wojny światowej. Co więcej, problemy światowego islamu i dżihadu są dziś szczególnie dobrze widoczne, a McMeekin pokazuje, jak rodziła się idea wykorzystania tych sił w walce między europejskimi potęgami. Punktem wyjścia jest stosunkowo niewinna kwestia zaangażowania politycznego i gospodarczego wilhelmińskich Niemiec w osmańskiej Turcji, którego symbolem była słynna - nieukończona zresztą - kolej bagdadzka. Autor pokazuje, jak w związku z tym projektem rozwijały się na przełomie wieków niemieckie koncepcje uderzenia w Anglików, a w mniejszym stopniu także Francuzów i Rosjan, przy pomocy ich zbuntowanych, muzułmańskich poddanych.

McMeekin, Brytyjczyk mieszkający w Turcji, ukazuje niemiecką aktywność na Bliskim Wschodzie na szerokim tle ówczesnych niepokojów w państwie osmańskim. Przedstawia rewolucję młodoturecką, osłabienie państwa przez separatystyczne tendencje różnych grup ludności, a także dyplomatyczną grę mającą czy to podzielić, czy to zachować Turcję w dotychczasowych granicach. Opisuje też działalność niemieckich szpiegów, czy może raczej agentów mających rozbudzić ideę dżihadu na całym Bliskim Wschodzie. Cóż, rzeczywistość okazała się dla kajzera i jego otoczenia okrutna, bo nie dość, że nie udało się wywołać masowego antybrytyjskiego powstania w koloniach, to jeszcze siła sułtana jako muzułmańskiego kalifa okazała się zbyt mała i to Brytyjczycy zagrali kartą arabską przeciwko Osmanom doprowadzając do zniszczenia imperium rządzonego z Konstantynopola. Autor zresztą nie tylko opowiada o sułtańskiej Turcji: sporo miejsca poświęca też innym obszarom konfrontacji w okresie I wojny światowej, np. Kaukazowi, Persji, czy Afganistanowi. Może nie był to najważniejszy front wielkiej wojny, ale nie sposób zaprzeczyć, że w wielkiej układance tego globalnego konfliktu i on odegrał pewną rolę.

Jako minus tej książki mogę wskazać charakteryzujące wszystkich chyba historyków brytyjskich przekonanie o głupocie wilhelmińskich elit oraz o ogólnej niższości Niemców wobec Anglików. Cóż, Wilhelm II rzeczywiście był idiotą, ale nie można tego samego powiedzieć o innych ludziach kreujących politykę II Rzeszy. Jest prawdą, że źle ocenili oni sytuację na Bliskim Wschodzie pokładając zbyt wielkie nadzieje w sułtanie jako kalifie, niemniej ogólny zamysł tego projektu był naprawdę śmiertelnie niebezpieczny dla Wielkiej Brytanii. Poza tym Niemcy, mimo iż dysponujące słabymi sojusznikami i walczące na dwa fronty, świetnie radziły sobie w tej wojnie. Tymczasem McMeekin czasem pisze wręcz prześmiewczo, jakby chciał powiedzieć "ach, ci głupi Niemcy, co oni chcieli zrobić...". Poza tym widać u Autor nadmierną fascynację książkami "Seven Pillars of Wisdom "Lawrence'a oraz "Greenmantle" Johna Buchana - odwołuje się do nich tak często, że mam ochotę zgodzić się z Saidem krytykującym autorów zachodnich za patrzenia na Bliski Wschód poprzez literaturę piękną.

Ale żeby moja opinia nie została uznana za negatywną, muszę w zakończeniu raz jeszcze podkreślić, że "Ekspres Berlin-Bagdad" to jedna z lepszych książek o przełomie XIX i XX wieku, jakie czytałem. Opisuje zapomniane pole gry europejskich mocarstw, ich rywalizację polityczną i militarną o supremację na Bliskim Wschodzie. Poza tym porusza problem dżihadu i jedności świata muzułmańskiego, jakże dziś aktualnych i dyskutowanych. Wielkie brawa dla Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego za przybliżenie polskiemu czytelnikowi tej cennej monografii i to jeszcze w bardzo dobrym przekładzie.

Tomasz Babnis

Wypada mi zgodzić się z opinią użytkowniczki ewka1201: "Ekspres Berlin-Bagdad" to naprawdę świetna książka, która naświetla bardzo rzadko omawiany aspekt polityki wielkich mocarstw przed i w trakcie pierwszej wojny światowej. Co więcej, problemy światowego islamu i dżihadu są dziś szczególnie dobrze widoczne, a McMeekin pokazuje, jak rodziła się idea wykorzystania tych sił...

Książka otrzymała nagrodę w jakim plebiscycie historycznym. Słusznie - historia mało u nas znana, dopisany i popularna, ale wciągająca i świetnie napisana. Jedyny minus to cena...

Książka otrzymała nagrodę w jakim plebiscycie historycznym. Słusznie - historia mało u nas znana, dopisany i popularna, ale wciągająca i świetnie napisana. Jedyny minus to cena...