Powrót do Lorenza po blisko trzydziestu latach. Postanowiłem sobie przypomnieć bezpośrednio po wcześniejszej lekturze „Tak zwanego zła”. „Regres człowieczeństwa” nie jest książką lekką. Nie wciąga. Sprawia wrażenie obszernego konspektu, który miałby później rozszerzyć się w grubsze dzieło. Krótkie rozdzialiki w znacznym stopniu sygnalizuję różne problemy związane z etologią człowieka i podsumowują poglądy autora. W wielu momentach żałowałem, że temat nie był potraktowany szerzej, jak w tym drugim przeczytanym ciut wcześniej tytule.
Czy książka się zestarzała? Na pewno trochę tak. Lorenza nie wolno jednak czytać, jak nowej książki, bez rozumienia kontekstu czasów, w których powstała. Twierdzenie, że przemyślenia Lorenza są nieaktualne to trochę tak, jakby twierdzić, że prace Pascala, Kartezjusza czy Spinozy to już nieaktualna przeszłość. Pewne rzeczy starzeją się bardzo łagodnie i nigdy do końca. To nie jest typowa książka popularnonaukowa a bardziej rodzaj eseju z domieszką filozofii. Ojciec etologii pokazuje, do czego może prowadzić coś, co wówczas nazywano technokracją, bezkrytyczne zawierzenie postępowi technologicznemu skutkujące atomizacją jednostki ludzkiej. Lorenz klarownie pokazuje, że człowiek jest zwierzęciem i podlega takim samym mechanizmom etologicznym, jak jego antenaci. Niestety galopujący rozwój kultury i cywilizacji doprowadza do sytuacji, kiedy mechanizmy filogenetyczne nie są w stanie za tym rozwojem nadążyć. Człowiek więc zatraca możliwości zdrowych interakcji z innymi osobnikami, które były typowe jeszcze kilkaset lat temu. Interakcje nie tylko analogiczne, ale również homologiczne z zachowaniami innych zwierząt. Odbija się to na kondycji ludzkiej psychiki, ale nie tylko. Ciekawy jestem, co Lorenz napisałby dzisiaj w dobie wszechobecnych smart fonów i zachowań „Homo tabletus”. Myślę, że nie byłby już tak pełen nadziei i optymistycznie nastawiony, jak 35 lat temu, kiedy pisał swoją książkę. Wtedy ostrzegał bardziej przed regresem niż wieszczył zaistnienie tego regresu. Teraz zapewne stwierdziłby, że jego nadzieje były płonne.
Książka skłania do głębszych przemyśleń. Wydanie polskie zawiera w sobie też pewne piętno historyczne, nasze lokalne. Książkę wydano w 1986 roku i w ostatnich rozdziałach zaznaczona jest w paru miejscach ingerencja cenzury. To dodatkowa porcja przemyśleń podczas lektury, kiedy czytelnik może zastanowić się, cóż to nie spodobało się komunistycznym cenzorom. W kontekście tekstu przed i za miejscem ingerencji, bez dużego wysiłku można się domyśleć, co Lorenz mógł napisać o systemach zza żelaznej kurtyny.

Powrót do Lorenza po blisko trzydziestu latach. Postanowiłem sobie przypomnieć bezpośrednio po wcześniejszej lekturze „Tak zwanego zła”. „Regres człowieczeństwa” nie jest książką lekką. Nie wciąga. Sprawia wrażenie obszernego konspektu, który miałby później rozszerzyć się w grubsze dzieło. Krótkie rozdzialiki w znacznym stopniu sygnalizuję różne problemy związane z...