"Wycinka" jest książką środowiskową, opisem starzejącej się (zestarzałej?) bohemy artystycznej Wiednia. Jej środowiskowość polega głównie na tym, że Thomas Bernhard, którego spokojnie można utożsamiać z narratorem, równo obmówił ludzi, z którymi się spotyka. Artystyczna kolacja, będąca osią utworu, jest fetą na cześć aktora Burgtheater, ale również kontynuacją stypy dla przyjaciółki, która się powiesiła. Osoby opisane na kartach powieści żyły lub żyją naprawdę - m.in. gospodarze to Maja i Gerhardt Lampersbergowie (śpiewaczka i kompozytor), a Jeannie Billroth to Jeannie Ebner (pisarka). Nietrudno sobie wyobrazić skalę skandalu po publikacji.

Formalnie książka ma charakter strumienia świadomości, jest zapisem przemyśleń dokonanych w uszatym fotelu w czasie jednego wieczoru, gdy odbywała się artystyczna kolacja u Auersbergerów. Stąd powtórzenia, pozorny chaos, zawarcie wszystkiego w jeden akapit na 180 stron.

Fabuła ma trzy podstawowe wątki - wspomnienie Joany, czekanie na aktora Burgtheater i gorzkie rozliczenie znajomych.

Bernhard dawnych przyjaciół nie oszczędza - deklaruje wprost swą nienawiść, krytykuje ich miałkość twórczą i intelektualną, pustkę stylu życia. Czytając czułem, że krytyka ta jest nadmierna, niesprawiedliwa. W uszatym fotelu pisarz rozmyśla: "Ci wszyscy ludzie sztuki (...) gdy się pochylali, to pochylali się za bardzo, gdy wstawali to za wcześnie (...) tymczasem mieszkańcy Kilb (...) zawsze naturalnie chodzili, naturalnie wstawali" (Czytelnik 2011, s. 64-65). Innymi słowy powiedzieć, że Bernhard jest uprzedzony, to nic nie powiedzieć. Przez większość książki czułem, że Auersberger może i jest nikczemnym pijakiem, ale przecież nie może być zgniły w każdym aspekcie, bo nikt taki nie jest. Nie dostało się jedynie Joanie, ale tylko dlatego, że popełniła samobójstwo. Gdyby żyła i uczestniczyła w kolacji, nie mam wątpliwości, że narrator znalazłby i wypunktował i jej wady.

Bernhard nie radzi sobie z własnym odczuciami i mimo że minęło 20 lat nie umiał dawnych relacji przewartościować, a wręcz przeciwnie - stał się zgorzkniały i zatwardziały. Dlatego też śmiejąc się z tej okrutnej satyry miałem wrażenie linczu, przez co odrzucało mnie od narratora. Niemniej w ostatecznym rozrachunku dochodzi do niewielkiego ugładzenia stanowiska i Bernhard tłumaczy, że to co czuje, to pomieszanie miłości (z tych raczej toksycznych) i nienawiści. Ponadto narrator odcinając się od grona znajomych, uznaje ostatecznie, że jest częścią tej grupy i nie jest wolny od jej wad.

Wątek kabotyńskiego aktora wydaje się przyjemniejszy, bo tym razem sądzę, że swoją pychą zasłużył on na druzgocącą krytykę. Niemniej i tutaj Bernhard jest przewrotny i dochodzi do przełamania, nawet jeśli chwilowego, fatalnego obrazu.

Książka jest świetna, przy czym trzeba zaakceptować jej formę i być może nieco poczytać o postaciach, które opisuje.

PS. Teatr Polski we Wrocławiu wystawiał w sezonie 2014-15 "Wycinkę" w reżyserii Krystiana Lupy. To wspaniały spektakl trwający mniej więcej, tyle ile potrzeba, by przeczytać książkę (4,5 godziny). U Lupy wątek Joany jest rozszerzony, a akt drugi - gdy pojawia się oczekiwany gość - jest niezwykle zabawny (jeśli ktoś ceni bardzo cierpki humor). Wojciech Ziemiański doskonale gra grubiańskiego Auersbergera, a rola Jana Frycza, jako aktora Burgtheater (w adaptacji - Teatru Narodowego, co ma swój wydźwięk) po prostu zachwyca.

"Wycinka" jest książką środowiskową, opisem starzejącej się (zestarzałej?) bohemy artystycznej Wiednia. Jej środowiskowość polega głównie na tym, że Thomas Bernhard, którego spokojnie można utożsamiać z narratorem, równo obmówił ludzi, z którymi się spotyka. Artystyczna kolacja, będąca osią utworu, jest fetą na cześć aktora Burgtheater, ale również kontynuacją stypy dla...