Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Ależ to mogła być dobra powieść! Noc styczniowa roku 1945. W opuszczonym pałacu łódzkich fabrykantów spotykają się: Paweł Gertner (wyrodny dziedzic bawełnianej fortuny),jego wuj Roman Bartkiewicz (dawny bon vivant, polski nacjonalista) i grupa robotników. Słychać kanonadę nadciągającej Armii Czerwonej. W ciągu najbliższych godzin rozstrzygnie się los zgromadzonych… Mam dziwne wrażenie, że albo Władysław Rymkiewicz (ojciec Jarosława) nie wiedział co dokładnie chce napisać, albo interweniował wydawca (Wydawnictwo MON-u). Całość bowiem rozpada się na szereg retrospekcji, stanowiących historię łódzkiego ruchu robotniczego. Dostajemy więc: walkę z caratem, konflikty z pracodawcami, gorzki smak odzyskanej niepodległości i wreszcie opór zbrojny przeciw nazistowskim okupantom. Luźna konstrukcja nie jest głównym grzechem powieści. Fatalnie wypadają dialogi: robotnicy mówią jakby cytowali partyjne agitki, brak tu łodzianizmów, brak stylizacji, za to aż nadto monumentalnych ekspozycji. Co z tego, że lepiej wyglądają opisy, mimo patosu, bardzo dobrze czyta się te “rymkiewiczowskie” potoczyste passusy, skoro przy każdym dialogu czytelnik ma chęć zgrzytać zębami. Co gorsza sporo tu historycznych przekłamań: Kunitzer nie był pijawką i wyzyskiwaczem, a po piątym stwierdzeniu, że secesyjny pałac był szczytem bezguścia miałem ochotę cisnąć książką o ścianę. I nagle, w finale, ustami Romana Bartkiewicza (nazwisko nieprzypadkowe?) autor jakby zaczynał bronić fabrykanta krwiopijcy uświadamiając Pawłowi tragizm jego buntu. Dla socjalistów pozostanie on na zawsze “paniczykiem” i “Niemcem”. Odrzucenie dziedzictwa nic mu nie da, lud nigdy go nie zaakceptuje. Być może to właśnie ten przebłysk refleksji sprawił, że krytyka zupełnie zignorowała “Ucieczkę z Ziemi Obiecanej”, nie ratuje on jednak powieści. Może gdyby skrócić ją do rozmiarów opowiadania, pozbywając się naiwnych opowiastek o socjalistach-bohaterach?