Niemal każdy z nas, bez względu na to, czy może poszczycić się doświadczeniami pobytu we Włoszech i kontaktu z Włochami, ma jakieś wyobrażenie na temat tego kraju i zamieszkujących go ludzi. Zwykle tej wizji towarzyszy przynajmniej delikatne ukłucie zazdrości, przecież mieszkańcom Italii nie brakuje słońca, dobrej kuchni oraz urokliwych miast i miasteczek z niezliczoną ilością zabytków. Krótko mówiąc, mają być z czego dumni i basta. Można by na tym poprzestać, wszak trudno polemizować z faktami. Jednakże tuż za tymi pierwszymi skojarzeniami pojawiają się kolejne, już zdecydowanie mniej pochlebne, takie jak: włoska mafia, afery polityczne, biurokracja i wszechobecny chaos. Z tych kilku zaledwie impresji wyłania się pełen sprzeczności obraz Półwyspu Apenińskiego, a przykłady można by mnożyć. Czy to możliwe, że naród, który wydał na świat tak wielu geniuszy, artystów i wynalazców, znany jest dziś ze swej niechęci do nowinek technicznych, nowych smaków? Jak ma się przysłowiowe włoskie dolce vita w zderzeniu z rozbuchaną biurokracją, największą ilością obowiązujących przepisów prawnych i niespotykaną gdzie indziej ilością rodzajów sił porządkowych? W jaki sposób można cokolwiek z tego zrozumieć, tak, by opisując Włochów, nie posługiwać się wyłącznie stereotypami?

Można choćby sięgnąć po książkę Johna Hoopera „Włosi”, który nie poprzestaje na wyliczeniu włoskich osiągnięć i zdemaskowaniu porażek, ale stara się wyjaśnić, skąd bierze się to ogromne zróżnicowanie mentalności i postaw włoskiego społeczeństwa oraz uderzająca odmienność poszczególnych jego regionów. Kim jest autor, że zdobył się na tak śmiały krok? Brytyjskim dziennikarzem i korespondentem, od lat mieszkającym we Włoszech. Czy to wystarczy, aby pokusić się o diagnozę, bądź co bądź, obcej nacji? Myślę, że w tak delikatnej materii, jaką są narodowe mity, świętości i przywary, możliwość spojrzenia nań zarówno od wewnątrz, jak i z zewnątrz, będąc uczestnikiem, ale jednocześnie obserwatorem wyposażonym w odmienny bagaż doświadczeń, stanowi nieocenioną wartość. Dzięki temu zdecydowanie łatwiej będzie też zrozumieć włoską specyfikę obcokrajowcom.

W książce ujęto bogate spektrum tematów, równomiernie rozkładając akcenty między przeszłością a teraźniejszością. Dostatecznie wiele miejsca poświęcono takim zagadnieniom, jak niebagatelny wpływ na charakter współczesnych Włochów kolejno: ukształtowania terenu i katastrof naturalnych, skomplikowanej, pełnej konfliktów historii półwyspu, w tym trudnego, stosunkowo niedawnego przecież procesu zjednoczenia kraju, czy wreszcie wielowiekowej obecności papiestwa i Państwa Kościelnego. Przedmiotem zainteresowania są nie tylko bezsprzecznie ustalone fakty i wydarzenia – pełno jest spostrzeżeń dotyczących popularnych narodowych symboli: włoskiej kuchni, piłki nożnej czy mody. Autor nie ucieka też od tematów politycznych czy społecznych. Pisze o burzliwej włoskiej scenie politycznej, głośnych aferach z udziałem polityków, trudnościach gospodarczych, ale też stara się zrozumieć nowe społeczne trendy. Wiele miejsca poświęca postawom ludzi młodych, analizując ich wybory, zgaduje, jak może wyglądać przyszłość państwa. Próbuje rozprawić się ze stereotypem Mezzogiorno, ocenić faktyczny wpływ mafii na południowe regiony kraju.

Słowem, jest tu wszystko, czego moglibyśmy oczekiwać po książce o tak pojemnym tytule, jak „Włosi”. Wydaje się, że nie ma kwestii wyraźnie faworyzowanych ani potraktowanych po macoszemu. Sformułowana pod adresem Włochów krytyka nie wyklucza całej sympatii autora do nich. Wszak niewiele jest narodów, o których można pisać bez końca, bez obaw o wyczerpanie tematu.

Monika Kurek