Pamiętam swoje pierwsze lato w Krakowie. Powietrze stało, chodniki parzyły, ściany się pociły. Ludzie szukali cienia, chłodu, wytchnienia. Nie zapomnę jak za wejście na Zakrzówek (zalew, o który teraz toczą się boje) musiałam zapłacić 12 złotych. Nie mogłam tego pojąć. Jak to, płacić za to, że chce się posiedzieć nad wodą? Wcześniej od razu po pracy latem można było iść popływać w jednym jeziorze, nad drugie pójść na spacer, a wciąż pozostawało kilka w zasięgu ręki (no, może roweru). Takie to były uroki życia na Warmii, teraz została tylko tęsknota i powroty.

O ile doceniałam naturę Warmii i Mazur od zawsze, tak lekceważyłam jej historię, co boleśnie uświadomił mi najnowszy reportaż Beaty Szady. Zaryzykuję i to powiem – nie sądzę, żebym była w tym odosobniona. Nie pamiętam, żeby na szkolnych lekcjach historii chociaż jedna z nich była poświęcona miastu, w którym żyliśmy czy regionowi. Z wycieczek „w teren” pamiętam tylko te dotyczące akcji sprzątania świata albo chodzenie na cmentarze… Znam raczej legendy niż fakty, nadeszła najwyższa pora, żeby to zmienić. Nadrabianie braków można rozpocząć od fenomenalnego reportażu „Wieczny początek. Warmia i Mazury” Beaty Szady, która opowieść o Warmii i Mazurach rozpoczyna od plebiscytu z 1920 roku.

To właśnie to wydarzenie zapoczątkowało nie tylko istnienie tej krainy, ale również rozchwianie tożsamościowe jej mieszkańców. I w moim poczuciu właśnie o tym opowiada Szady – o tożsamości, często niejasnej, nienazwanej, narzuconej, a czasami kompletnie nieprzemyślanej, bo wynikającej z niewiedzy. Uporządkowania tego podejmują się między innymi Ewa i Robert Wasilewscy, którzy w swojej wsi tworzą teatr tożsamościowy, czy synowie, którzy walczą o przywrócenie właściwej formy nazwiska swoim ojcom.

Obecnie granice między Warmią a Mazurami mocno się zatarły, Mazury niejako wchłonęły Warmię, mało kto wybiera się na wakacje na tę drugą, wszyscy zmierzają nad jeziora. Jak to się stało, że Mazury zostały tak wypromowane, a Warmia zapomniana? Temu zagadnieniu autorka również się przygląda, analizując nie tylko niezwykle popularną i zasłużoną dla Mazur kampanię „Mazury Cud Natury”, czy zasięgając opinii u osób zawodowo zajmujących się promocją, czy turystyką, ale również słuchając ludzi. Turyści, którzy po kilkudniowym pobycie na Mazurach przyjechali na Warmię, stwierdzili: „Tu ludzie w jeziorach pływają. Tam tylko łódki i kajaki”.

I wiecie co? Naprawdę coś w tym jest, jednak tych różnic jest o wiele więcej, warto je docenić i próbować ocalić. Oby nie spotkało warmińskich kapliczek czy przydrożnych alei to, co spotyka teraz stare domy czy budynki gospodarcze, których rozbiórka jest prężnie działającym biznesem, a materiały pożądane i wywożone za granicę. W końcu czym bez tego wszystkiego byłyby Warmia i Mazury?

Karolina Purłan