Rzadko, drodzy Państwo, docierają do mnie książkowe wieści z szerokiego świata — jest kilku krytyków, których teksty (tudzież posty) na bieżąco śledzę, ale przecież po literaturę sięgają nie tylko ludzie zajmujący się nią zawodowo, a ja na ich głosy często pozostaję głuchy. Tymczasem o „Wegetariance” usłyszałem, i to z kilku źródeł, które w jednej kwestii absolutnie się zgadzały: nikt nie wie, o co w powieści Han Kang chodzi.

Ja tak nie uważam, choć tę opinię rozumiem. A to dlatego, że kategorii niezrozumiałości bardzo blisko do innej, więc można je pomylić — mowa mianowicie o dziwności. I to jedna z ważniejszych rzeczy, jakie chciałbym w tej recenzji powiedzieć: „Wegetarianka” jest dziwna; dziwni są bohaterowie, dziwny jest rozwój fabuły, dziwne jest jej zakończenie. Czytelnik porusza się w oparach absurdu, gdzie nie każdy przecież czuje się komfortowo, a żeby jeszcze utrudnić mu lekturę, autorka właściwie nie sięga po komizm, którego autorzy podobnej prozy (czy, bardzo często, dramatu) używają do rozbrajania tej niewygodnej, uwierającej w boku konwencji. Całe szczęście, że oszczędny pozostaje język, którego przez cały czas można się trzymać, aby nie zagubić się w świecie, w którym najbardziej prozaiczne wydarzenie może prowadzić do nieproporcjonalnie wielkich konsekwencji.

Skoro jednak twierdzę, że przez absurd można się przebić i zrozumieć o czym „Wegetarianka” jest, to powinienem się z mojej interpretacji wyspowiadać. Ja, drodzy Państwo, odczytuję powieść Han Kang jako rzecz o wielowymiarowym buncie. Zaczyna się bardzo niewinnie, bo od decyzji o rezygnacji z jedzenia mięsa, ale już ta niepozorna sprawa pozwala dostrzec istnienie systemu opresji, który pęta główną bohaterkę. Akt samostanowienia, choć wydaje się zupełnie banalny, rozpoczyna reakcję łańcuchową — próba postawienia drobnego kroku w kierunku innym niż ten, który otoczenie uznaje za pożądany, prowadzi do implozji rzeczywistości. Dopóki Yong-hye żyje jak przeciętna osoba (co wprost opisuje jej mąż, pełniący rolę narratora pierwszej części powieści), nikt się nią zbytnio nie interesuje, jest ciałem bez właściwości — a gdy zyskuje jedną, (jedną!) indywidualną cechę staje się wyzwaniem rzuconym najpierw w twarz partnera, potem rodziny, na samym końcu zaś społeczeństwa (jej ostateczny bunt nie jest tylko buntem społecznym, ale także ekologicznym, a można potraktować go nawet jako egzystencjalny). O tym, że protagonistka doprowadziła do całkowitego zawalenia się otaczającego ją świata, świadczy to, iż po przewróceniu ostatniej kartki czytelnik nie ma może z całą pewnością stwierdzić, kto przeważył w tym starciu: czy bezosobowa rzeczywistość triumfuje poprzez wymazanie Yong-hye, czy też ona sama dokonuje poprzez pasywne samobójstwo ostatecznego zaznaczenia własnej indywidualności.

Oczywiście to, że w „Wegetariance” kryje się spójna i treściwa opowieść, nie oznacza, iż jest to powieść stworzona dla każdego czytelnika (czego miłośnicy nagród, tacy jak na przykład niżej podpisany, mogliby oczekiwać po laureatce Międzynarodowego Bookera). To bardzo ciekawe, oryginalne doświadczenie, które mnie osobiście kojarzyło się z niektórymi pracami Harukiego Murakamiego (na myśl przychodzą mi przede wszystkim „Śmierć Komandora” i „Norwegian Wood”), ale było dużo bardziej tragiczne, niż to zwykle u Japończyka bywa. Jeśli mają Państwo ochotę zanurzyć się w naprawdę dziwnym świecie, w którym drobne ziarnko piasku zamienia się w kulę śniegową zdolną pogrzebać bardzo sztywne ramy społeczne (dopuszczające bicie dorosłej córki przez ojca), to powieść Han Kang będzie lekturą bardzo odświeżającą. Miłośnikom tekstów bliższych realizmowi (choćby i magicznemu) radziłbym jednak rozpocząć przygodę z tą docenianą koreańską autorką od „Nadchodzi chłopiec”.

Bartosz Szczyżański