Zwykle, drodzy Państwo, polecam książki tylko w dwóch sytuacjach: w podsumowaniach recenzji i gdy ktoś mnie o to wprost poprosi. Zakładam po prostu, że literatura mało kogo obchodzi, a nie ma nic gorszego niż namolny ewangelista jakiegoś hobby, który za cel postawił sobie przekonanie świata o jego doniosłości. Ale w przypadku „Szatana w naszym domu” nie potrafię pasji realizować w ciszy i mimo że nikt nie pytał, wszem i wobec ten tytuł chwaliłem. Nie jest to co prawda arcydzieło, nie jest to literatura zdolna zmieniać świat, ale oderwanie się od tej książki — nie tylko od samej lektury, ale i od myślenia o niej — jest niemal niemożliwe.

Choć wiem, że Lawrence Wright jest pisarzem świetnym (jakieś trzy lata temu zakochałem się w „Wyniosłych wieżach”), tak w przypadku recenzowanego reportażu nie mogę się oszukiwać — ten temat porwałby mnie, nawet gdyby wziął się za niego jakiś pośledni rzemieślnik. Epidemia strachu przed satanizmem z końcówki XX wieku to zjawisko diabelnie interesujące; nawet ja, stawiający pierwsze szkolne kroki pod koniec lat 90., kiedy odległość z Polski do Stanów wydawała się znacznie większa — nieskończona? - niż dziś, byłem świadkiem wyrzucania kart z Pokemonami do śmietnika ze względu na demoniczne zagrożenie, które miały nieść. Co w takim razie musiało dziać się w USA, gdzie wszystko się zaczęło? O tym właśnie traktuje „Szatan w naszym domu”.

I to na wielu różnorakich płaszczyznach. Fundamentem reportażu jest sprawozdanie ze śledztwa przeprowadzonego w sprawie zbrodni dokonywanych w domu Ingramów żyjących w hrabstwie Thurston na północnym zachodzie Ameryki. Nie chcę psuć Państwu radości z lektury i zbyt wiele zdradzać, dlatego napiszę tylko, iż sprawa zaczęła się od zarzucenia Paulowi, głowie rodziny, przestępstw karygodnych, ale w oczach policji prozaicznych (gdyby mężczyzna przyznał się na tym etapie i zgodził na terapię, sprawa mogłaby zakończyć się bez więzienia), a skończyła tam, gdzie diabeł mówi dobranoc – albo nie, nie mówi, bo w nocy razem ze swoimi poplecznikami, grupą zniewolonych dziewic i mniej lub bardziej dzikich zwierząt bierze udział w krwawych orgiach. Historia ta, sama w sobie fascynująca w mroczny, szokujący sposób, zyskuje głębi, gdy umieścić ją w szerszym kontekście, którego każdy element prowadzi do kolejnych szalonych pytań. Co sprawiło, że Ingram nie uciął zeznań na przyznaniu się do najmniejszej z rzekomo popełnionych zbrodni i zaczął opowiadać o rytualnych zbrodniach? Dlaczego absolutnie żadna z wymienionych okropności — pobić, gwałtów, morderstw, zabijania zwierząt — nie pozostawiła najmniejszego nawet fizycznego śladu ani na ciałach ofiar, ani na przeszukiwanych terenach? Czy wspomnienia da się zaszczepić? Jak im zaufać, jeśli nie da się odróżnić tych prawdziwych od tych wykreowanych przez czynniki zewnętrzne? Czy satanizm kiedykolwiek był rzeczywistym społecznym zagrożeniem? Czy to możliwe, żeby w państwie, w którym dochodzi do dwudziestu pięciu tysięcy potwierdzonych zabójstw ofiarami morderstw rytualnych padło kolejne sześćdziesiąt tysięcy? Dlaczego służby federalne nic z tym nie robią? Czy to wielki spisek satanistów na szczytach władzy? Czy to wielka histeria?

Wright mnoży pytania bezlitośnie, ale, trzeba przyznać, stara się też na nie w pewien sposób odpowiedzieć. To znaczy: wyraźnie przechyla się na jedną ze stron, co części z nas – w tym mnie – na pewno wydaje się oczywiste, szczególnie dziś, po ponad trzydziestu latach. Ale chwila refleksji wystarczy, aby stwierdzić, że „Szatan w naszym domu” wcale nie musi być tylko wyłącznie ciekawostką historyczną. Świetny serial dokumentalny produkcji HBO „Q: Nadchodzi burza” pokazuje, iż wielu Amerykanów wciąż, mówiąc wprost, boi się szatana harcującego po sąsiedzku i unikającego odpowiedzialności dzięki bliskim związkom z władzami. Ale nie trzeba szczególnego intelektualnego wysiłku, by pójść dalej — zostawić na boku demony i przejść do innych teorii spiskowych, które dzisiaj, w dobie powszechnie dostępnego Internetu, padają na grunt równie żyzny — o ile nie bardziej — niż dekady temu. Reportaż Wrighta w pewnym stopniu traktuje także o kryzysie racjonalizmu i wiary w naukę, którą zastępuje się ludowym zdrowym rozsądkiem, co potrafi złamać niejedno życie.

Jedno tylko mogę „Szatanowi w naszym domu” zarzucić — zostawił mnie z wrażeniem niedosytu. Nie jest to jednak niedosyt negatywny, wynikający z tego, żeby Wright jakichkolwiek obowiązków autorskich nie dopełnił, bo historię Ingramów opisał wystarczająco dokładnie, a kontekst na tyle, aby był on całkowicie zrozumiały; to raczej wywołane we mnie palące zainteresowanie tematem. Nie pozostaje mi nic innego niż zaprosić Państwa do grupy osób, którym ten reportaż polecam – ta krótka książka to ekstrakt z tego, co w Serii Amerykańskiej najlepsze.

Bartosz Szczyżański