„Kluczowa była samotność. Dzieliła nas jak słup powietrza. Nasze kroki odbijały się echem, jakby otaczał nas marmur. Nasze serca biły tak, jakby pękały. Ale wtedy tego nie wiedziałam”.

Każda rodzina jest inna. Mniejsza lub większa, mniej lub bardziej zżyta ze sobą. Jednak każda rodzina ma jakąś historię. Własną, niepowtarzalną historię. Nierzadko trudną i bolesną. Bywa tak, że nie jesteśmy czasem w stanie zrozumieć samych siebie, swoich emocji i wyborów, bez poznania tej historii. Wyruszamy wtedy w niezwykłą wędrówkę w przeszłość, śladami naszych przodków. Ze strzępów informacji budujemy opowieść o własnej rodzinie. Za wszelką cenę chcemy się dowiedzieć, kim byli nasi pradziadkowie, co robili, jak żyli. Okazuje się to bardzo ważne dla nas, gdy sami jesteśmy już dorośli. Wiele już rozumiemy, ale o przeszłość nie mamy kogo zapytać.

Właśnie ten motyw podejmuje w swojej najnowszej powieści pod tytułem „Porzucenie. Powieść biograficzna” Elisabeth Åsbrink. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Wielka Litera. Jej autorka to znana szwedzka pisarka. Zdobyła wiele literackich nagród. Znana jest również polskim czytelnikom. W 2014 roku otrzymała Nagrodę im. Ryszarda Kapuścińskiego.

„Porzucenie” to bardzo osobista powieść, w której autorka mierzy się z przeszłością swojej rodziny. Jest to przeszłość trudna i bolesna. Pełno w niej wydarzeń, którymi raczej nikt nie chciałby się specjalnie chwalić. Jednak pisarka odważnie konfrontuje się z historią swojej rodziny. Jak sama wyznaje: „musiałam zrozumieć samotność mojej matki, by zrozumieć własną. A żeby zrozumieć ją, musiałam zrozumieć moją babkę Ritę”.

Oto mamy więc przedstawione trzy główne bohaterki książki. Jest to Katherine – alter ego autorki, jej matka Sally i jej babka Rita. Katherine próbuje odkryć prawdę o swojej szwedzko-żydowskiej rodzinie. W tym celu przemierzy wiele kilometrów i skonfrontuje się z niewygodnymi faktami.
Na uwagę zwraca świetny styl i język powieści. Autorka potrafi w prostych słowach poruszyć czytelnika i zaangażować go w opowiadaną historię.

Bardzo przejmująca okazuje się opowieść o Ricie i jej mężu. Kobieta zdecydowanie nie miała łatwego życia. W ogóle na pierwszy plan w książce wysuwają się kobiety. To one muszą być silne, to one muszą stawiać czoła przeciwnościom losu, to one troszczą się o rodzinę. Robią to jak umieją najlepiej. Nie są przy tym wolne od błędów – któż ich nie popełnia. „Porzucenie” to powieść, gdzie kobiety muszą być silne. Mężczyźni bowiem często okazują się słabi, niezdolni stawić czoła rzeczywistości czy społecznym tabu.

Jednak powieść jest czymś więcej niż tylko historią rodzinną pisarki. Ważne miejsce zajmuje w niej problem antysemityzmu. Nienawiść Hitlera i jego naśladowców do Żydów jest niezwykle istotna, z punktu widzenia autorki. W pewnym momencie książka przestaje być intymną „powieścią biograficzną”, a staje się historią Żydów hiszpańskich. Czytamy o ich stopniowym prześladowaniu, o działalności inkwizycji, wreszcie o ich wypędzeniu z Hiszpanii. Wielu z nich przybyło do Salonik, co jest nie bez znaczenia dla losów autorki. Żyli tam w pokoju przez setki lat. Jednak wtedy pojawił się Hitler ze swoją zbrodniczą ideologią.

Czytelnik otrzymuje zrelacjonowany na chłodno opis zagłady żydowskiej społeczności Salonik. Czytając o fizycznej likwidacji Żydów i zniszczeniu starego żydowskiego cmentarza naprawdę czujemy się, jakby ta historia bezpośrednio nas dotyczyła. Czy Elisabeth Åsbrink zrozumiała swoją samotność? Czy udało jej się zrekonstruować historię swojej rodziny? Czy odnalazła spokój?

„Porzucenie. Powieść biograficzna” to niewątpliwie ciekawy tytuł, nie tylko dla fanów autorki. Czas spędzony na lekturze książki z pewnością nie będzie zmarnowany.

Wojciech Sobański