Cormac McCarthy nieźle nas wszystkich oszukał. Dlaczego? Otóż weźcie do ręki „Pasażera” i przeczytajcie opis. Sugeruje on, że mamy do czynienia z powieścią kryminalną, której akcja toczy się wokół tajemniczego wraku samolotu, zaginionej osoby i czarnej skrzynki. Ktoś mógłby sobie nawet pomyśleć, że główny bohater jest w jakiś sposób zamieszany we wspomnianą katastrofę. W końcu FBI nie każdemu blokuje konto bankowe. Nic bardziej mylnego.

Po osiemdziesięciu stronach „Pasażera” zaczyna do nas docierać, że książka podąża w kompletnie innym kierunku, niż pierwotnie się spodziewaliśmy. Bobby Western, trzydziestosiedmioletni nurek, syn jednego z twórców bomby atomowej, zakochany we własnej siostrze Alicii, zaczyna się ukrywać przed agentami federalnymi. Teoretycznie boi zmierzyć się z duchami przeszłości, ale pojawienie się problemów jest tylko pretekstem, aby znowu znaleźć się w drodze i porozmawiać ze starymi przyjaciółmi.

W toku lektury poznajemy Boby’ego całkiem nieźle. Odkrywamy, że był bardzo dobrym fizykiem, jednak „bycie dobrym” go nie interesowało. Wiedział, że nie będzie wybitny, więc wyjechał do Europy, aby brać udział w wyścigach samochodowych. Chociaż powód wyjazdu najprawdopodobniej jest kompletnie inny. Bobby zakochał się we własnej siostrze i zapewne zdecydował się na ucieczkę przed konsekwencjami tego objawienia. Po pewnym czasie przestało to jednak mieć znaczenie, gdyż Alicia popełniła samobójstwo.

W „Pasażerze” McCarthy czasem oddaje głos siostrze Bobby’ego oraz jej halucynacjom. Od okresu dojrzewania dostrzega ona Talidomidowego Dzieciaka, który ma płetwy zamiast dłoni i jest niewielkiego wzrostu. Ich rozmowy są pokręcone, dziwne, abstrakcyjne, niepokojące i absurdalne. Można powiedzieć, że wyimaginowany karzeł prześladuje Alicię, burząc jej spokój i… prowokując ją do niespodziewanych wyznań.

„Pasażer” to nie jest najłatwiejsza książka. Można jednak dostrzec pewien motyw przewodni, a mianowicie ucieczkę przed zmierzeniem się z samym sobą. Zarówno Bobby, jak i Alicia świadomi są swego uczucia do siebie, co nie pozwala im normalnie funkcjonować. Kazirodztwo jest przecież nie tylko grzechem (jeżeli jesteście wierzący), ale i związkiem nieakceptowalnym społecznie. To już nie starożytność czy średniowiecze, aby takie zachowanie było w jakikolwiek sposób tolerowane czy dopuszczalne. I rodzeństwo o tym wie, co zabija ich od środka. Inna sprawa, że Bobby ucieka całe życie. Ucieka od fizyki, bogactwa, wyścigów, nurkowania, agentów federalnych oraz zakazanej miłości.

Książka pełna jest rozmów o religii czy naukach ścisłych. Znajdziemy tutaj również wiele rozważań filozoficznych, które między wierszami próbują zasugerować nam, o czym „Pasażer” jest i o czym na pewno nie jest. Można powiedzieć, że przedostatnia książka McCarthy’ego jest niczym innym jak odzwierciedleniem życia. Bezfabularnym potokiem słów o smutnym mężczyźnie, który nie potrafi sobie poradzić ze śmiercią ukochanej osoby. Czy nasze życie ma jakąkolwiek fabułę? Czy dostrzegamy motyw przewodni lub puentę? Jak wytnie się fragment, to na pewno da się ulepić coś ciekawego. I McCarthy coś takiego właśnie zrobił.

Nie wiem, czy „Pasażer” to arcydzieło, czy totalna kaszana. Uwielbiam za to książki, które dają do myślenia i pozwalają podyskutować w towarzystwie. Nawet jeżeli połowy nie zrozumiałem. Niech was to nie zniechęca. Przedstawiłem wycinek luźnej interpretacji, ale to wcale nie oznacza, że odczytacie powieść podobnie. Przecież na tym polega siła literatury. Na konstruowaniu i dekonstruowaniu światów i możliwości.

Michał Wnuk