„Czymże jednak jest ból w kolanach wobec wyrzutów sumienia...? Niczym, zupełnie niczym. Na bolące kolana brałam leki, czasem nawet podwójną dawkę. Ale na wyrzuty sumienia nie było żadnego lekarstwa. Niektórzy mówili, że pomaga spowiedź. Nigdy nie odważyłam się tego sprawdzić”.

Chciałoby się napisać nieco przewrotnie, że dawno nie recenzowałem już powieści, której akcja dzieje tuż przed i w trakcie II wojny światowej. Doprawdy prawdziwym fenomenem jest to, że zaskakująco wielu polskich autorów wraca w swoich książkach do tamtych okrutnych lat. Okazuje się, że nie wszystko jeszcze zostało napisane, że wiele skomplikowanych tematów czeka dopiero na swoją wielką powieść. Ważne jest, aby do każdej z takich książek – choć wydawać by się mogło, że traktują o tym samym – podchodzić ze świeżym umysłem. Dla mnie jako recenzenta jest to jeszcze łatwiejsze, jeśli wcześniej nie zetknąłem się z danym pisarzem.

Właśnie tak było w przypadku Sylwii Trojanowskiej i jej najnowszej powieści pod tytułem „Łabędź”. I choć autorka do debiutantek nie należy, to jest to moje pierwsze spotkanie z jej prozą. Pierwsze i z całą pewnością nie ostatnie.

Po lekturze tej książki byłem jednak zbulwersowany. Pani Sylwio, jak można przerwać w takim momencie i kazać czytelnikom czekać (czemu tak długo?) na kolejną część? To są prawdziwe tortury psychiczne. Czytam bardzo dużo, a ostatnio sporo czasu poświęcam właśnie powieściom dotykających tematu II wojny światowej, ale „Łabędź” bez wątpienia wyróżnia się na ich tle. Autorka stworzyła piękną historię, głęboko osadzoną w realiach epoki. Jej książka nie jest bajką. Jest jak prawdziwe życie z jego radościami i smutkami. Oczywiście ktoś może powiedzieć, że wszystko to już gdzieś było, że schemat jest dość utarty.  Z drugiej strony nawet utarte schematy – dobrze napisane – przeradzają się w coś pięknego. Tak – „Łabędź” to z całą pewnością literatura piękna. Sylwia Trojanowska niezwykle plastycznie oddała klimat i wygląd miejsc, w których toczy się akcja powieści. Czujemy się niemal naocznymi świadkami opisywanych wydarzeń.

W 2000 roku w Krakowie pewna starsza dama ogłada telewizję. Natrafia na reportaż o Gustawie Guderianie - „nieznanym kacie Polaków”. Program wywołuje w niej silne emocje. Odżywają wspomnienia, które na zawsze miały pozostać już martwe. Kobieta podejmuje niezrozumiałą nawet dla siebie samej decyzję. Udaje się w podróż do Szczecina, aby porozmawiać z dziennikarzem realizującym temat. A tak naprawdę wyrusza jednak znacznie dalej.

Akcja powieści przenosi się do Fordonu, leżącego niedaleko Bydgoszczy. Jest rok 1938. Anna Łabędź jest szczęśliwą córką i siostrą. Dziewczyna ma wielkie marzenia i plany na przyszłość. Chce wyjechać do Warszawy i podjąć naukę. Zatrudnia się w miejscowej restauracji, aby zacząć zarabiać własne pieniądze. Szybko jednak okazuje się, że w życiu szczęście przeplata się z wyjątkowo smutnymi wydarzeniami. Gdy umiera matka dziewczyny, Anna decyduje się zostać w domu i pomagać w gospodarstwie. Tymczasem jej ojciec coraz częściej mówi o groźbie wojny. Anna jednak bagatelizuje jego podejrzenia. Jest młoda, ma wielkie plany i ambicje – zdecydowanie nie ma w nich miejsca na wojnę. Pewnego dnia w restauracji spotyka niezwykłego mężczyznę. Niespodziewanie dla siebie zakochuje się bez pamięci. Sprawę komplikuje jednak fakt, że jej wybranek jest Niemcem, a w pierwszym dniu września 1939 roku wybucha II wojna światowa. Jak to wpłynie na spokojne życie rodziny Łabędziów? Co przyniesie samej Annie? Czy wojna to odpowiedni czas na miłość Polki i Niemca?

„Łabędź” to według mnie świetnie napisana powieść. Zdecydowanie doceniam autorkę za jej styl i język. Wszystko to – w połączeniu z fabułą – sprawia, że książka jest naprawdę emocjonująca. Zwróciłbym tylko uwagę o nieco uważniejszą korektę. Nie zmienia to jednak faktu, że z prawdziwą niecierpliwością czekam na kolejną część. Jestem bardzo ciekawy, jak Sylwia Trojanowska pokieruje losami bohaterów. Czy pójdzie utartymi schematami, czy będzie raczej zaskakująco? Powie ktoś, że to kolejna książka o wojnie i zakazanej miłości. Tak, ale „Łabędź” to książka, której zdecydowanie warto poświęcić swój czas i zanurzyć się w lekturze.

Wojciech Sobański