Melodramat, drodzy Państwo, jest słowem, które budzi we mnie przede wszystkim złe skojarzenia, choć przecież doskonale wiem, że w gruncie rzeczy to wielka obietnica – obietnica emocji zrodzonych z napięć towarzyszących tylko i wyłącznie najgłębszym uczuciom, a takim miłość jest bez wątpienia. Kiedy odrze się ją z sentymentalizmu i prostych podniet, zostaje coś absolutnie fascynującego: rzecz surowa i zdolna absolutnie zmieniać życiorysy, także poprzez destrukcję, niewiele mająca wspólnego z prostymi schematami z komedii romantycznych.

Zdaje się, iż jednym z zadań, jakie Bill Clegg postawił sobie w „Końcu dnia” było właśnie odarcie miłości z banału i pokazanie, że życie nie kończy się nawet wtedy, gdy zakochani (a może tylko szarpani pożądaniem? To kluczowe dla tekstu pytanie) po raz pierwszy spotkają się ustami. Wokół szczeniackiej miłości, zdrady małżeńskiej i namiętności osnuł on tekst zarazem zaskakująco - wziąwszy pod uwagę temat – stonowany, jak i niezwykle głęboki. Świetne efekty udało mu się uzyskać za sprawą doskonale zaplanowanej narracji, która zmieniła opowieść z ciekawymi, aczkolwiek niewyszukanymi twistami (ktoś mógłby zarzucić im inspiracje światem oper mydlanych) w wielopoziomową zagadkę.

Kluczowa okazuje się perspektywa – nie tyle nawet osobowa, choć historię poznajemy z kilku różnych źródeł, a czasowa. Najważniejsze bohaterki „Końca dnia” są starymi kobietami, które przyjaźniły się w młodości, ale od ich ostatniego spotkania do powieściowej współczesności minęło dosłownie całe pokolenie; powodem zakończenia znajomości był mężczyzna. Stare rany się zagoiły, ale tylko dlatego, że nikt ich nie dotykał i o nich nie myślał. Nadchodzący zmierzch, metaforyczny koniec dnia, sprawia jednak, iż jedna z nich - cierpiąca na problemy z pamięcią - postanawia wyjaśnić sprawę, która, o czym nie wie dawna przyjaciółka, jest zdecydowanie bardziej skomplikowana niż wskazywałaby na to powszechna wiedza bohaterów.

Clegg do cna wykorzystuje możliwości, jakie wielka tajemnica z przeszłości stawia przed nim w sensie literackim. Sugeruje czytelnikowi całe mnóstwo rozwiązań, achronologicznie odkrywa kolejne karty, aby ten mógł spokojnie dopasowywać do siebie kolejne puzzle, doskonale panuje nad tempem tej wciągającej opowieści. Daje sobie czas na opisywanie niuansów i rozwijanie poszczególnych wątków, dzięki czemu fabuła osnuta wokół zdrady i jej owoców nie skręca w stronę kiczu, a spokojnej refleksji. Jest tu pewna literackość, o burym realizmie nie ma mowy (co doskonale podkreśla doskonale dobrana okładka), ale z całą pewnością nie jest to banalne poszukiwanie sensacji. Zresztą dodam, aby ostatecznie odciąć się od skojarzeń z szokującymi historiami o bękartach wielkich rodów, że Clegg więcej miejsca poświęca uciskowi klasowemu i rasowemu niż życiu pięknych i bogatych; jeśli ci manifestują się w swej półboskich postaciach, to są bezdusznymi manipulantami wykorzystującymi powiększaną przez pokolenia potęgę do sterowania życiem maluczkich ku własnej uciesze.

„Koniec dnia” to bardzo dobra powieść, którą sam umieściłbym nieco obok tego, co współcześnie najważniejsze dla literatury głównego nurtu. Clegg nie ucieka od problemów społecznych, ale też nie zajmuje się nimi tak wnikliwie, aby uznać je za najważniejszy temat powieści. Jego tekst osnuty jest wokół ludzkich namiętności i tego, jak kształtują one kolejne życia - to bodaj najstarsza materia literacka, jaką można sobie wyobrazić. Amerykanin obrabia ją w XXI wieku i robi to naprawdę solidnie - jeśli szukają Państwo idealnego zajęcia na kilka leniwych jesiennych popołudni, będzie to świetny wybór.

Bartosz Szczyżański