„W niniejszej książce uznaję zasadnicze znaczenie Adolfa Hitlera dla ideologicznych, a zwłaszcza militarnych aspektów jego rządów, i ponownie stawiam go w centrum wydarzeń (...) Hitler często działał z premedytacją, ale czasami musiał reagować na wydarzenia, nad którymi nie miał kontroli. W latach 1933-1939 był raczej mistrzem elastyczności i improwizacji niż planowania”.

Trudno zliczyć ilość biografii i książek, poświęconych Hitlerowi. Jego postać od zawsze fascynowała nie tylko zawodowych historyków, ale także tropicieli rozmaitych sensacji i spiskowej teorii dziejów. Jednak – ponieważ dobrych książek nigdy dość – na polskim rynku nakładem wydawnictwa Rebis ukazała się właśnie publikacja Franka McDonougha pod tytułem „Czas Hitlera. Triumf 1933-1939”. Autor jest znawcą historii XX. wieku. Polscy czytelnicy mogli go poznać z książki poświęconej historii gestapo.

Już na wstępie zdradzę, że „Czas Hitlera” to znakomita książka. Historię pierwszych siedmiu lat rządów Adolfa Hitlera autor zawarł na niemal pięciuset stronach. Po skończonej lekturze chciałoby się zakrzyknąć – czemu tak mało? Świadczy to bez wątpienia o świetnym stylu i języku autora. Oczywiście chcę być dobrze zrozumiany. To nie jest tak, że Frank McDonough stawia jakieś nowe, sensacyjne tezy czy proponuje zupełnie wywrotową interpretację opisywanych wydarzeń. Atutem tej publikacji jest jej wszechstronność.

Nie jest to biografia Adolfa Hitlera, lecz wnikliwe studium jego rządów. Wszyscy zgodzimy się, że podtytuł „triumf” jest niezwykle trafny. Istotnie, Hitler przez pierwszych sześć lat osiągnął niemal wszystko, co chciał. Publikacja przynosi odpowiedź na pytanie, dlaczego tak się stało? Dlaczego pewien krzykliwy polityk w 1933 roku został kanclerzem Niemiec? Dlaczego w zaledwie kilka tygodni zupełnie zdominował rząd, chociaż miał być tylko „wynajęty” przez innych polityków?

W tym miejscu pozwolę sobie na pewną dygresję. Spróbujmy odpowiedzieć sobie na pytanie, po czym poznać naprawdę dobrą książkę historyczną? Moim zdaniem po tym, że czyta się ją niemal jako powieść. Pozornie jest to niemożliwe. Przecież to historia, doskonale wiemy więc, co i kiedy się wydarzyło. Jednak kiedy autor prowadzi narrację w sposób ciekawy, kiedy opowiada ze swadą, kiedy nie nuży czytelnika, kiedy w jego książce wszystkie elementy są na swoim miejscu, wtedy publikację historyczną czyta się z wypiekami na twarzy. Właśnie tak jest w przypadku „Czasu Hitlera”. Język książki jest prosty i zrozumiały dla każdego, a przy tym niezwykle porywający.

Rzeczywiście czytając tę książkę niejako przenosimy się w czasie. Możemy zrozumieć, w jaki sposób Hitler przejął władzę w Niemczech. Jak udało mu się zniszczyć demokrację i komunizm? Co było przyczyną krwawej rozprawy z SA? W jaki sposób Hitler uwolnił się od traktatu wersalskiego? Czasem aż zgrzytamy zębami na niemieckich i zachodnich polityków, za ich naiwność i krótkowzroczność. Jednak McDonough przestrzega przed zbyt pochopnymi ocenami, co nie znaczy, że nie jest krytyczny zwłaszcza wobec polityki brytyjskiej. Przede wszystkim – choć nie pisze tego wprost – przypomina czytelnikom, że Hitler miał w Wielkiej Brytanii dobrą prasę (dosłownie). W wielu gazetach był opisywany jako normalny polityk. Zupełnie nie dostrzegano istoty jego polityki.

Świat dał się omamić po raz kolejny w 1936 roku, podczas igrzysk olimpijskich. Naziści wyreżyserowali znakomity spektakl, który przyćmił wszystkich. Lata 1938-39 to swoista gra nerwów. Wyobraźmy sobie dzieci w piaskownicy. Nagle jedno z nich zaczyna krzyczeć i rozrabiać, ale nikt nie reaguje. Zabiera innym ich zabawki, ale dalej nie ma żadnej reakcji. W końcu wyrzuca wszystkich z piaskownicy i zawłaszcza ją dla siebie. Właśnie tak było z Hitlerem. Najpierw wchłonął Austrię, potem Czechosłowację, wcześniej wkroczył do Nadrenii. Nikt jednak nie zareagował. Symbolem stała się kartka z podpisem Hitlera, którą machał brytyjski premier, zapewniając o pokoju po układzie monachijskim. Być może była to najbardziej błędna polityczna ocena w XX wieku.

Książkę zamyka zwycięska wojna z Polską. W końcu 1939 roku Hitler był u szczytu potęgi. Jedyną rysą na tym obrazie była wojna, jaką wypowiedziały Niemcom Francja i Wielka Brytania.
„Czas Hitlera. Triumf 1933-1939” to arcyciekawa publikacja o pierwszych siedmiu latach rządów Adolfa Hitlera. Ważnym dopełnieniem są zdjęcia, które ożywiają narrację. Książkę polecam wszystkim zainteresowanym historią III Rzeszy i postacią Adolfa Hitlera. To po prostu świetna lektura, która zadowoli nawet najbardziej wymagających. Osobiście nie mogę się doczekać drugiego tomu.

„Czas Hitlera” to po prostu rewelacja.

Wojciech Sobański