W pierwszej połowie XVII wieku w Europie rozkwita barok, powstają dzieła Rembrandta, Velazqueza i Moliera, tworzą wybitni poeci i kompozytorzy, wznoszone są imponujące pałace i bazyliki. Nie jest to jednak najlepszy czas dla Anglii, rodzieranej wieloletnią wojną domową. Atmosfera ciągłej niepewności i zagrożenia sprzyja podejrzliwości, zawiści, wrogości, a zabobonna religijność sprawia, że zaczynają odżywać średniowieczne przesądy. Budzą się demony.

Jednym z nich jest niejaki Matthew Hopkins, syn pastora z hrabstwa Essex. Ten skromny małomiasteczkowy prawnik dość szybko odnalazł swoje „powołanie”, dzięki któremu zyskał tytuł „generalnego łowcy czarownic”. Wykorzystując lęki, uprzedzenia i obskurantyzm purytan z angielskich wsi i miasteczek, doprowadził do śmierci ponad dwustu kobiet – rzekomych czarownic. Postać Hopkinsa, fanatyka, szaleńca i manipulatora, jest tyleż odrażająca, co intrygująca. Takiego zdania była zapewne brytyjska pisarka Beth Underdown, która „dokonania” Hopkinsa niezwykle sugestywnie opisała w swojej debiutanckiej powieści.

Narratorką jest starsza siostra „generalnego łowcy”, Alice (postać fikcyjna), która po kilku latach wraca z Londynu w rodzinne strony. Owdowiała, bez grosza, liczy na opiekę brata. Okazuje się, że od jej wyjazdu sporo się zmieniło. Matthew, wcześniej skromny pisarczyk, stał się znaczącą postacią w miasteczku, kimś budzącym respekt. Przyczyny tej odmiany Alice poznaje stopniowo, z coraz większym niedowierzaniem i przerażeniem. Stara się zrozumieć brata, pojąć motywy jego postępowania. Ale jest też zmuszona mu pomagać. I nic nie będzie jej oszczędzone.

Powieść Beth Underdown przywodzi na myśl może nie prozę Hilary Mantel (jak głoszą najbardziej entuzjastyczne blurby), ale raczej Philippy Gregory. Jeśli ktoś czytał „Klątwę Tudorów”, rozpozna w „Czarownicach...” podobnie rzeczową, chłodną relację kobiecej narratorki, pozbawioną sentymentalizmu i użalania się nad sobą, nawet w najbardziej dramatycznych momentach. Alice Hopkins wykazuje podobną godność, dystans, wręcz stoicyzm, jak Margaret Pole, budząc tym sympatię, a nawet podziw czytelnika.

Mogę polecić tę książkę nie tylko zwolennikom powieści historycznych, ale też wszystkim tym, którzy cenią mocną prozę psychologiczną, dostarczającą oprócz rozrywki także tematów do przemyśleń. Choćby takich, że XVII-wieczny „łowca czarownic” mógłby być patronem współczesnych demagogów, budujących swoją pozycję na budzeniu wrogości, podsycaniu niesnansek i resentymentów, sianiu niezgody. Beth Underdown pokazuje w swojej powieści, że złe emocje budzi się w ludziach najłatwiej i najszybciej, o czym zręczni manipulatorzy wiedzą od zawsze. Dlatego „Czarownice z Manningtree” są wprawdzie powieścią historyczną, ale też jak najbardziej współczesną.

Bogusław Karpowicz