Zabrzmi to może banalnie, drodzy Państwo, ale przez pierwszych kilka lat mojej czytelniczej kariery bałem się lektur spoza tak zwanego fantastycznego getta. Powód był bardzo prosty: wydawało mi się (a nie było to przecież wydawanie się zupełnie bezpodstawne, bo jakiś szkolny kanon istniał i sumiennie się z nim do pewnego momentu zapoznawałem), że książki, w których nie ma bohaterów o nadnaturalnych zdolnościach, są nudne. I choć myśl to banalna, to wyleczenie się z niej zajęło mi mnóstwo czasu. „Białe noce” są leczenia tego ukoronowaniem – to opowieść o postaciach i miejscu na pozór zupełnie zwyczajnych, a jednak niesamowicie fascynujących.

Zagram w otwarte karty i przyznam, że w prozatorskim debiucie Urszuli Honek podoba mi się właściwie wszystko. Przede wszystkim to, skąd te kilkanaście krótkich opowiadań się wzięło: autorka wyrwała pewien fragment mniej lub bardziej współczesnej Polski z mapy i uczyniła go krainą mroczną i magiczną. Zakrzykną pewnie Państwo w oburzeniu: przecież miało być zwyczajnie! I jest – to zbiór prościutkich, powszednich historii, które tylko czasem sięgają po motywy rodem z literatury wiktoriańskiej. Ich siła tkwi w tym, że oczarowują przedziwnym połączeniem prozaicznej codzienności oraz czającej się tuż za rogiem tajemnicy – związanej najczęściej ze śmiercią. Ludzie u Honek żyją i umierają, a absurdalna prostota tego niepodważalnego cyklu za sprawą kolejnych splotów wydarzeń oraz metafor zostaje bezlitośnie obnażona. Umieranie jest tu czymś tak zwyczajnym, jak przejażdżka rowerem.

Mocy tej wizji dodaje spójność opowiadań: na początku nieoczywista, ale koniec końców niepodlegająca dyskusji. Przy lekturze pierwszych dwóch czy trzech tekstów czytelnik może się jeszcze zastanawiać, czy wszyscy ci bohaterowie zamieszkują jeden świat – nie w znaczeniu metaforycznym, bo że ich codziennościami rządzą te same zasady, widać na pierwszy rzut oka, ale geograficznym: czy spotykają się na ulicach, czy znają się, czy rozmawiają ze sobą. W pewnym momencie jasne staje się, że na wszystkie te pytania można odpowiedzieć twierdząco, a wioska jawi się jako siedlisko głębokich tajemnic, gdzie żywi wydają się mniej konkretni niż umarli. Odbiorca zdaje sobie sprawę, że na wpół świadomie zanurzył się w opowieść o całej grupie ludzi, których nie czekało nic poza codziennością – i śmiercią. To wcale nie tak oczywiste – wszak często po literaturze oczekujemy wielkich historii, wielkich emocji i wielkich zachwytów. A tutaj? Tutaj dominuje właśnie ich brak (może poza zachwytami, bo ja zostałem przez tę literaturę porwany). Efekt tej niezwyczajnej zwyczajności wzmacnia niesamowity język – język charakterystyczny, mocny, stylizowany; daleki od tego, co uznaje się dziś za „przezroczysty” standard. Dzięki plastycznemu i zaskakującemu pióru autorki odbiorca zostaje przez „Białe noce” pochłonięty.

Cóż więcej mogę o tej krótkiej książeczce napisać? Nic ponad to, że polecam ją z całego serca. To jeden z najlepszych i najbardziej poruszających polskich debiutów ostatnich lat. Mam nadzieję, że Urszula Honek w swoich kolejnych tekstach potwierdzi niebagatelny talent, który widać na każdej pojedynczej stronie „Białych nocy”.

Bartosz Szczyżański