Edward Brooke-Hitching zabrał nas już w wiele fascynujących podróży: po nieistniejących krainach w „Atlasie lądów niebyłych”, szlakami największych odkrywców w „Złotym atlasie”, do gwiazd w „Atlasie Nieba” i do raju bibliofilów w „Bibliotece szaleńca”. Tym razem podejmuje się roli przewodnika po zaświatach, zbierając dla nas mapy i ilustracje krain, które podróżnicy (być może) odwiedzają po śmierci. „Atlas tamtych światów. Nieba piekła i zaświaty – przewodnik odkrywcy” to obszerny przegląd wierzeń związanych z życiem pośmiertnym, zaczerpniętych z wielu różnych kultur i religii.

Jak autor zdradza we Wstępie, „Atlas tamtych światów” jest owocem trwającej niemal dziesięć lat obsesji kolekcjonowania opisów, ilustracji i map życia pozagrobowego. Cała opowieść zaczyna się od tego, jak w 2019 roku zamarzło piekło, a potem prezentuje przekrój wierzeń od Starożytnego Egiptu do czasów współczesnych. Jest tu Mezopotamia, gdzie warunki życia po śmierci zależą od okoliczności pogrzebu i Persja, gdzie piekło służy raczej „resocjalizacji” niż karze. W Indiach dowiadujemy się między innymi tego, do jakiej części piekła trafią ludzie, którzy kradli innym sandały.

Przechodzimy przez piętrowe niebiosa i raje postrzegane jako miejsca „przechodnie”, zahaczając o nirwanę, Elizjum, limbus, Utopię i wiele innych przystanków w tej pośmiertnej wędrówce. Brooke-Hitching nie przytacza całej obszernej mitologii poszczególnych kultur, ale streszcza ich główne założenia i zwraca uwagę na najciekawsze elementy. W jakiej religii można trafić do Piekła Ognistego Kura, a w jakiej jednym z bogów śmierci jest Latający Strup i Krwiopijca? Gdzie można zwiedzić Muzeum Dusz Czyśćcowych? Dla kogo niebo znajduje się w głowie kosmicznego krokodyla?

„Atlas tamtych światów” to nie tylko ciekawe opisy, ale również – a może przede wszystkim – fascynujące ilustracje i mapy. Jak się okazuje, religia i sztuka od wieków szły w parze, a „Atlas tamtych światów” doskonale oddaje tę zależność. Trudno tu natrafić na stronę bez przynajmniej jednej ilustracji albo mapy, a często reprodukcje zajmują dwie sąsiednie strony, co umożliwia podziwianie najdrobniejszych szczegółów. Brooke-Hitching sięga nie tylko po sztukę, ale też po literaturę: cytuje religijne księgi, „Boską komedię” Dantego, „Raj utracony” Miltona czy „Utopię” Morusa. Opisuje rośliny i zwierzęta, widoki, zapachy i dźwięki. W większości opisów szczególną uwagę zwraca to, co w nich oryginalne, niespodziewane, a nawet dziwaczne, ale ze zdziwieniem odkrywamy też liczne podobieństwa i powracające motywy.

Trudno nie podziwiać autora za jego próby ujęcia w kolejnych atlasach tego, co nieuchwytne: bogactwa ludzkiej wyobraźni, ich wierzeń i kulturowej różnorodności. „Atlas tamtych światów” to uczta dla oka, ducha i umysłu, która zaciekawi czytelników w każdym wieku i do której można wielokrotnie wracać, aby odkrywać nowe detale ilustracji, przeoczone fakty i ukryte powiązania. To inwestycja na lata i na pokolenia.

Agnieszka Kruk