11 sensownych rozmów


Z reguły spisane i wydane w postaci książki rozmowy tracą ‘osobowość’ poprzez zanik dynamiki formy wizualnej, a jednocześnie niewiele na ‘upapierowieniu’ zyskują. W tym przypadku nie jest tak źle, szczególnie, że autorzy dyskusji przed publikacją przejrzeli swoje myśli, pewne rzeczy doprecyzowali, uaktualnili, itd. Sam Harris wybrał do tomu 11. rozmów z prowadzonego przez siebie od lat podcastu na YT „Making Sens”. Ponieważ w większości tematów (od biologii i neuronauki po psychologię i podstawy aksjologii kultur ludzkich) Harris jest bądź ekspertem bądź ‘zaawansowanych obserwatorem’, to w książce „Nadając sens. Rozmowy o świadomości, moralności i przyszłości” jest kimś zdecydowanie więcej niż tylko pytającym. Korzysta z własnych przemyśleń, łączy fakty, nawiązuje do innych stanowisk (w szczególności budując korespondencyjne konfrontacje między rozmówcami z opiniowanego zbioru). Z oczywistych powodów rejony związane z fizyką i matematyką, szczególnie dotknięte z dwoma profesorami, są nieco bardziej jednostronne w przepływie myśli. Spisane rozmowy odbyły się w latach 2015-2019, choć wspomniane korekty przesuwają aktualność wszystkich do 2020, co okazało się szczególnie ważne przy analizie kilku zdarzeń społeczno-politycznych.

Skoro nie wszystkie tematy mnie tak samo interesują, to z oczywistych powodów każdą rozmowę należałoby ocenić osobno. Skupię się więc na tych fragmentach antologii, które wyróżniły się (na plus czy minus). Moją perspektywę modyfikuje jednocześnie znajomość publikacji większości rozmówców, co może być szczególnie istotne, skoro kilka kluczowych tematów wprost orbituje wokół kilku przeczytanych przeze mnie książek. Stąd od razu wspomnę, że traktuję tę publikację jako reklamę (w dobrym znaczeniu) poglądów i przegląd zainteresowań tych 11-tu panów (szkoda, że nie ma kobiet). Więc pierwszy atut dla innych czytelników – możliwość szybkiej decyzji, czy konkretny naukowiec nas zachęca, zniechęca, czy warto sięgać po jego bardziej pogłębione przemyślenia, itd.

Główne problemy książki skupiają się na dwóch ‘obiektach’. Pierwszym jest człowiek i jego umysłowe możliwości z pytaniem o istotę świadomości. Drugim jest sztuczna inteligencja (AI) i jej status obecny, możliwości rozwoju i zagrożenie w relacji z pierwszym ‘obiektem’. W związku z tym, padają pytania o definicje pojęć opisujących przejście od biologii struktur do psychiki poznania. Sama AI jest dyskutowana pod kątem możliwości rozszerzenia naszej umysłowości, zastąpienia nas czy wyparcia z ‘rynku kosmicznych fenomenów’. W związku z dość dużym spektrum możliwych problematyk, te dwa obszary (w dużej części jako narracji rozpatrywanych równolegle) wysławiane są różnym językiem. Deutsch operuje strukturami zredukowanymi do fizyczności świata z dużym komponentem teorii informacji, Seth i Metzinger językiem filozoficznej zawiłości łączą świat mentalny ze społecznymi konsekwencjami, a Kahneman dodaje do tego skalę ludzkiej ułomności podczas powielania błędów poznawczych. Trochę ‘z boku’ głównego nurtu tematyki okazały się rozmowy z Lourym i Snyderem. Pierwszy zreferował status amerykańskiego rasizmu, drugi w zasadzie podsumowywał podstawowe tezy z własnej książki (*).

Siłą dyskusji sterowanej przez Harrisa była dla mnie czasem nieoczywistość (pozytywne zaskoczenie) z pojawiania się ciekawych i pogłębionych namysłów nad detalami naszego jestestwa. Problem cierpienia (str. 199-200) i przenikliwa analiza ‘ja’ (str. 178-180) stanowią dla mnie perełki w akurat niezbyt pasjonującej rozmowie z Sethem. Podobnie nurtującą analizę, tym razem o ‘ja’, przeprowadził Harris z Kahnemanem (str. 384-387),w które pokazali mechanizm nieuchronnego ‘dwójmyślenia’ o sobie. Z kolei Metzingerowi udało się wryć w pamięć opisem ludzkiej potrzeby istnienia (str. 234):

„(…) superinteligencja nie miałaby żadnej trudności w wyobrażeniu sobie, że sama musi się wyłączyć, gdyby doszła do racjonalnego wniosku, iż lepiej by było nie istnieć. My jednak jesteśmy biologicznymi systemami antyentropicznymi, z zaszczepionym straszliwym pragnieniem istnienia i lękiem przed śmiercią. Nie dostrzegamy więc pewnych ważnych praw dotyczących naszego świadomego sposobu bycia w tym świecie.”

Wszystkie rozmowy spina nieśmiertelne pojęcie ‘świadomość’. Jeśli Chalmers trzyma się wciąż przekonania ze swojej kluczowej pracy (**) o istnieniu łatwego i trudnego problemu świadomości (czyli: o mechanizmach biologicznych prowadzących do niej i o jej naturze i istocie funkcjonalnej ) a Seth go w tym wspiera (str. 134-135),to Deutsch zupełnie sprowadza nasze najgłębsze ‘ja’ do drukarki 3D i kopiowania na poziomie atomowym człowieka (str. 63). Ostatecznie nieco szalony Tegmark, zupełnie neutralizuje wagę świadomości sugerując, że problemem z AI nie jest osiągnięcie przez nią osobliwości i zdobycie świadomości. Chodzi o coś zupełnie innego, o czym sam obrazowo najlepiej opowie (str. 536):

„Jeśli leci za tobą wrażliwy na ciepło pocisk, nie obchodzi cię, jak ten pocisk się czuje, a jedynie to, co on ci zrobi. Hollywood propaguje takie fałszywe wyobrażenie, że maszyna stanie się jakoś świadoma i złowroga. To bzdura. Powinniśmy martwić się o maszynę bardziej inteligentną od nas, a przy tym niepodzielającą naszych celów. Nie ma co martwić się o złą wolę czy świadomość. Lepiej obawiać się kompetencji czy tego, kiedy maszyna nie pragnie tych samych rzeczy, co my.”

Zdecydowanie wyróżnił się pośród rozmów Sapolsky (dowcipem, przenikliwością, trafianiem do sedna,…),który nawet autobiograficznymi wstawkami sytuacyjnymi potrafi przekazać kilka kluczy do opisu natury człowiek (str. 341):

„(…) nasz czteroletni syn zrobił coś okropnego dwuletniej siostrze. My się zlatujemy i mówimy: ‘Nie jesteś złym człowiekiem, ale zrobiłeś coś złego’ i ‘Czemu to zrobiłeś?’. W pewnym momencie jedno z nas się budzi: ‘Dlaczego go tak strofujemy? Przecież on ma w korze czołowej trzy neurony na krzyż.’ A drugie odpowiada: ‘Dobrze, ale jak inaczej ta kora mu się porządnie wykształci?’. Czyli u nas w domu naprawdę tak się myśli i to jest przerażające.”
/żona Sapolsky’ego to też neuropsycholog, a przerażenie, to konsekwencja przyznania się, że praca miesza się czasem w życiu ze sferą prywatną/

Bardzo zrównoważony (pod wieloma względami) wydał mi się Krakauer, którego nie znałem wcześniej. Jako specjalista od układów złożonych (dość zmatematyzowane definicyjnie pojęcie, które odnosi się właściwie do wszystkiego, co jest bardziej skomplikowane niż niewielkie cząsteczki chemiczne) czerpał garściami z własnego dobrze ugruntowanego zawodowego doświadczenia. Zapamiętam chociażby bardzo ciekawą uwagę o płynnym pojęciu z naszej codzienności (str. 458):

„Posługujemy się nią [inteligencją], by dopilnować, żeby zadania były rozwiązywane wydajnie. Głupota to zbiór zasad gwarantujących, że zadanie zostanie rozwiązane w czasie dłuższym, niż rozwiązałby je los, albo nigdy. A jednak stosuje się ją skwapliwie i ochoczo.”

Najsłabiej wypadły rozmowy z Lourym i Snyderem. Pierwszy zbytnio koncentrował się na specyfice społecznych problemów amerykańskich, co kontrastowało wprost z wyabstrahowaniem tematów u innych osób czy wątków książki. Z racji skupienia się na mechanizmach rasizmu w USA, nie potrafił przekonująco wpisać tego zjawiska szerzej w cywilizacyjne ułomności. Przy okazji zaobserwowałem, dość niepojęty w Europie (wśród liberalnych demokratów),etos siły i afirmację policyjnych uprawnień do przemocy bezpośredniej, które szeroko rozumie i oczekuje nie tylko profesor, ale i Harris (str. 320). Historyk z kolei niewiele miał ciekawego do dodania o współczesnej polityce, którą pełniej opisał już w swojej książce. Sama rozmowa wydała mi się jej prostym powieleniem. Nie zawiódł (raczej niezbyt pozytywnie) Bostrom, którego znam z zawiłej i przegadanej książki (***). Tu dorzucił garść nieczytelnych dla mnie ilościowych analiz ludzkiej autodestrukcji (str. 417).

„Nadając sens” czyta się szybko, choć początki interlokucji sugerują nieco zbyt ‘zagęszczoną narrację’. Cztery pierwsze rozmowy są momentami zbyt intensywnie naszpikowane technicznymi zwrotami (szczególnie Seth, Chalmers i Metzinger) ze sfery neuronauki. Trochę w tym efekciarstwa, które katalizował sam Harris, skoro akurat w tych rejonach ludzkiej dociekliwości czuł się jak ryba w wodzie. Na szczęście sporo balonów tego typu poprzebijał Sapolsky i Kahneman. A Tegmark zredukował ‘strzeliste’ rozważania psychologizującej neuro-filozofii do fenomenu ‘nakładki’ na fizykalizm. Nawet jeśli Seth czuje się rasowym materialistą (str. 195),to w wielu jego sformułowaniach wyczułem czystą przyjemność w opisywaniu zawiłości, których sedna nie każdy byłby w stanie doświadczyć.

Można polecić lekturę. To z reguły inspirująca podróż. Ponieważ podcast Harrisa jest płatny, to jest jakąś drogą obejścia tej niedogodności. Większość pytań i odpowiedzi książki to zbiór problemów pilnych do rozważenia przez każdego. Język lawiruje między potoczystym stylem a przesadnym nieco mentorstwem. Zawsze jednak to kawał wiedzy przepracowanej w nietuzinkowych umysłach.

DOBRE z mały minusem – 7/10

=======

* „O tyranii”, ZNAK 2017
** „Świadomy umysł” , PWN 2010
*** „Superinteligencja”, Helion 2016

=======

Rozmówcy Sama Harrisa:

Bostrom N. – filozof, łączy fizykę z neuronauką i informatyką
Chalmers D. – filozof i neuronaukowiec
Deutsch D. – fizyk od informacji kwantowej
Kahneman D. – psycholog
Krakauer D. – interdyscyplinarny badacz
Loury G. – badacz w naukach społecznych
Metzinger T. – filozof i neuronaukowiec
Sapolsky R. – biolog, neuropsycholog
Seth A. – neuronaukowiec kognitywny
Snyder T. – historyk
Tegmark M. - fizyk

11 sensownych rozmów


Z reguły spisane i wydane w postaci książki rozmowy tracą ‘osobowość’ poprzez zanik dynamiki formy wizualnej, a jednocześnie niewiele na ‘upapierowieniu’ zyskują. W tym przypadku nie jest tak źle, szczególnie, że autorzy dyskusji przed publikacją przejrzeli swoje myśli, pewne rzeczy doprecyzowali, uaktualnili, itd. Sam Harris wybrał do tomu 11. rozmów...

Bardzo, bardzo interesująca.

Bardzo, bardzo interesująca.

Inspirująca, poszerzająca horyzonty lektura. Momentami trudna ze względu na specjalistyczna terminologię, która dla autora wyraźnie jest zbyt oczywista by wymagała wyjaśnienia. Może to powodować lekką frustrację😉 Na szczęście większość rozmówców chętnie posługuje się obrazowymi przykładami, dzięki temu to co mają do przekazania jest zrozumiałe również dla laika w danym temacie.

Inspirująca, poszerzająca horyzonty lektura. Momentami trudna ze względu na specjalistyczna terminologię, która dla autora wyraźnie jest zbyt oczywista by wymagała wyjaśnienia. Może to powodować lekką frustrację😉 Na szczęście większość rozmówców chętnie posługuje się obrazowymi przykładami, dzięki temu to co mają do przekazania jest zrozumiałe również dla laika w danym temacie.

Dobra, wartościowa, ale trudna i za długa.

Dobra, wartościowa, ale trudna i za długa.

Jako, że są to podkasty, postanowiłem sobie te książkę odsłuchać w formacie audiobooka: uważam, że był to dobry wybór bo słuchało się tego ciekawie.
Tylko trochę nierówne były te rozmowy jedne fascynujące, drugie przynudnawe z powtarzającymi się wątkami.

Zupełnie dojazdowa natomiast była rozmowa z Robertem Sapolsky'm. Dzięki niej natknąłem się na jego książkę pt. "Zachowuj się", którą wszystkim serdecznie polecam.

Jako, że są to podkasty, postanowiłem sobie te książkę odsłuchać w formacie audiobooka: uważam, że był to dobry wybór bo słuchało się tego ciekawie.
Tylko trochę nierówne były te rozmowy jedne fascynujące, drugie przynudnawe z powtarzającymi się wątkami.

Zupełnie dojazdowa natomiast była rozmowa z Robertem Sapolsky'm. Dzięki niej natknąłem się na jego książkę pt....

Mam nadzieję, że wyjdą kolejne z tej serii. Rozmowy na wysokim poziomie wnikliwości i kultury. Dobre rozpisanie tematu świadomości, inteligencji, moralności w kontekście własnym oraz nowych technologii.
Książka bardzo szybko przeczytana, czas nie stracony.

Mam nadzieję, że wyjdą kolejne z tej serii. Rozmowy na wysokim poziomie wnikliwości i kultury. Dobre rozpisanie tematu świadomości, inteligencji, moralności w kontekście własnym oraz nowych technologii.
Książka bardzo szybko przeczytana, czas nie stracony.

Rozmowy z bardzo mądrymi ludźmi, to szanuję. Poszerzające horyzonty, to na pewno. Problematyka jest trudna i nie wyobrażam sobie, że można to sobie przyswoić w formie podcastu. Aczkolwiek przyznaję, że nie wszystko było dla mnie ciekawe. Pierwsze trzy rozdziały, traktujące o świadomości w ujęciu fenomenologicznym, ontologicznym, ect. to dla mnie kompletna abstrakcja (nie będę też udawać, że wszystko z tego zrozumiałam). Nigdy nie lubiłam filozofii, uważam, że to takie dywagacje, niezbyt użyteczne, chyba że w grę wejdą tu praktyczne problemy, związane z rozwojem sztucznej inteligencji, o czym zresztą Harris dużo mówi. Coś, co dla wielu nadal jest problemem zbyt odległym, by się tym zajmować - natomiast z rozmów Harrisa wynika, że wcale nie… Dla mnie najciekawsze były rozmowy o konkretach: ze Snyderem, Sapolskim, Kahnemanem, także z osobami zajmującymi się właśnie AI. Za poważne niedopatrzenie uważam jednak brak kobiet w tym szacownym gronie - umówmy się, mamy XXI wiek, wśród naukowców i mądrych ludzi jest wiele kobiet i wypadałoby, by mężczyźni wreszcie to zauważyli, a nie debatowali w "ściśle męskim gronie", jak prezydent Katowic, i nadal urządzali sami ten świat.

Rozmowy z bardzo mądrymi ludźmi, to szanuję. Poszerzające horyzonty, to na pewno. Problematyka jest trudna i nie wyobrażam sobie, że można to sobie przyswoić w formie podcastu. Aczkolwiek przyznaję, że nie wszystko było dla mnie ciekawe. Pierwsze trzy rozdziały, traktujące o świadomości w ujęciu fenomenologicznym, ontologicznym, ect. to dla mnie kompletna abstrakcja (nie...

Rozmowy o świadomości, moralności i przyszłości

Co jest moralne, a co nie? Co nadaje życiu sens? Jaka będzie przyszłość?

Podstawa wszystkiego jest rozmowa z jest ona jedyna opcja postępu intelektualnego i moralnego tak twierdzi autor, który w swojej książce prowadzi właśnie liczne rozmowy z różnymi osobami.

Ta książka to szczera, otwarta debaty na uniwersalne życiowe tematy. Znajdziemy tu świadomość, wolna wolę, się też politykę czy etykę życia codziennego.

Szeroki wachlarz zagadnień poruszanych w ciekawy sposób.

Rozmowy o świadomości, moralności i przyszłości

Co jest moralne, a co nie? Co nadaje życiu sens? Jaka będzie przyszłość?

Podstawa wszystkiego jest rozmowa z jest ona jedyna opcja postępu intelektualnego i moralnego tak twierdzi autor, który w swojej książce prowadzi właśnie liczne rozmowy z różnymi osobami.

Ta książka to szczera, otwarta debaty na uniwersalne życiowe...

Potraktowałem lekturę wywiadów Harrisa jako ćwiczenie dla mózgu i się nie zawiodłem. Zmęczyłem się tak, jak lubię.

Ani zbiory wywiadów, ani książki popularnonaukowe nie są w ostatnim czasie moją ulubioną lekturą. Zrobiłem wyjątek dla Sama Harrisa i jego "Nadając sens" z dwóch powodów - po pierwsze kojarzyłem jego podcast, po drugie - czasem potrzebuję poćwiczyć mózg. Zmęczyć go w inny sposób, niż robię to zawodowo. Czytanie rozmowy o tym, czy "świadomość" da się pogodzić z prawami fizyki, gdzie o jednym i drugim pojęcie mam marne, było wyzwaniem intrygującym.

Harris jest neurobiologiem i filozofem, krytykiem religii (zgadnijcie jakiej religii nie lubi najbardziej...),autorem bestsellerowych książek i jednym z twórców nurtu nazywanego "nowym ateizmem". Sporo tego i każde z wcieleń Harrisa można dostrzec czytając wywiady zebrane w "Nadając sens". Nie jest bowiem rozmówcą ukrywającym się za pytaniami, a kimś, kto konfrontuje własne przekonania, niekiedy z osobami, które się z nim nie zgadzają. To cenne, bo dzisiaj mało mamy przestrzeni na tego typu dyskusje, niezależnie od tego, czy prowadzimy je w Nowym Jorku, czy w Warszawie. Rozmówcami Harrisa są osoby niezwykle ciekawe - Daniel Kahneman, noblista z ekonomii, czy dobrze znany polskim czytelnikom Timothy Snyder, to nazwiska najbardziej rozpoznawalne. Ale warto poznać Davida Krakauera, biomatematyka, który opowiada na przykład o tym, że w swoim instytucie w Santa Fe zajmuje się np. Wykorzystaniem “modeli komputacyjnych i fizycznych” do badań archeologicznych. Na czym polega myślenie matematyczne, a na czym myślenie metaforyczne i jak można je połączyć? Było to ciekawe wyzwanie.

Czytając rozmowy Harrisa ponownie bardzo żałuję, że polski system edukacji tak silnie oddziela nauki ścisłe od humanistycznych. Wybierając te drugie, skazujemy się na poruszanie się w świecie co prawda fascynującym, ale niepełnym. Co prawda fizyka czy matematyka nie zagwarantuje nam żadnej pełni i spójności, a wykluczające się teorie, które odkrywamy w rozmowach Harrisa, wciąż skazują nas na błądzenie we mgle, ale to błądzenie o strukturze naprawdę intrygującej. Michał Książek w “Atlasie dziur i szczelin” fascynująco pokazuje, że między metaforą, wyobraźnią, a “prawdziwą” wiedzą nie ma aż tak wielu różnic.

- Kiedy miałem szesnaście lat, wciąż zdecydowanie i szczerze byłem przekonany, że urodziłem się w najgorszym kraju świata - mówi Thomas Metzinger, niemiecki filozof zajmujący się problemami neuronauki i neurofilozofii. Rozmowa, która pozornie ma dotyczyć nowych perspektyw filozoficznych, zaczyna się jak thriller. I dalej napięcie nie opada. - Dziwnie jest być dziś Niemcem - przyznaje Metzinger, który podkreśla, że z niemieckiej perspektywy przyglądanie się ludziom pokroju Trumpa ma zupełnie inny charakter. “Od siebie możemy dać przypomnienie Amerykanom, że Trump nie utrzyma się długo, a po nim nastąpi jakieś rozliczenie” - mówił Metzinger w rozmowie, która miała miejsce jeszcze przed erą Bidena. Aż szkoda, że dopiero teraz dostajemy książkę Harrisa w ręce.

Minusem tych wywiadów jest fakt, że niekiedy autor i jego rozmówcy odwołują się do innych rozmów, artykułów czy wypowiedzi niekoniecznie znanych czytelnikowi polskiego wydania. Trochę to momentami irytujące, ale na szczęście nie ma konieczności bycia na bieżąco z teoriami dotyczącymi świadomości, czy przyszłości sztucznej inteligencji, by zrozumieć o co rozmówcom chodzi. Jeszcze większym - i wręcz tragicznym - minusem tej publikacji jest fakt, że Harris rozmawia tylko z mężczyznami. To kuriozum w XXI wieku.

Możemy się z Harrisem nie zgadzać, znane są zarzuty wobec niego o rasistowskie, czy islamofobiczne treści, których akurat w tej książce nie dostrzegłem, za to sporym szacunkiem darzę taką umiejętność dobierania rozmówców, którzy nie są tylko tłem dla wywodów medialnego filozofa i wchodzą z nim w ciekawe, wielopłaszczyznowe polemiki. Jest w tym sporo odwagi osobistej Harrisa. I to był jeden z kilku powodów, dla których od jakiegoś czasu ćwiczyłem sobie mózg na “Nadając sens”. Mogę uczciwie polecić takie ćwiczenie - przecież nie ma obowiązku rozumienia wszystkiego. Próba zrozumienia to i tak bardzo dużo.

Potraktowałem lekturę wywiadów Harrisa jako ćwiczenie dla mózgu i się nie zawiodłem. Zmęczyłem się tak, jak lubię.

Ani zbiory wywiadów, ani książki popularnonaukowe nie są w ostatnim czasie moją ulubioną lekturą. Zrobiłem wyjątek dla Sama Harrisa i jego "Nadając sens" z dwóch powodów - po pierwsze kojarzyłem jego podcast, po drugie - czasem potrzebuję poćwiczyć mózg....

O wszystkim i... o niczym - niestety dosłownie. Podcasty z reguły mają to do siebie, że sporo w nich dywagacji i wyjątkowo długiego rozwodzenia się na krótkie i proste wątki. I jako że ta książka jest właśnie transkrypcją kilkunastu takich podcastów, nietrudno się domyślić, że nie czyta się tego jakoś wybitnie przyjemnie. Tym bardziej, że poza samą transkrypcją i kilkoma zdaniami wprowadzenia do każdej rozmowy (zwykle po prostu przedstawiającymi rozmówcę),
Harris nie pokusił się tutaj o dodanie żadnej innej treści. Dlaczego by więc po prostu... nie posłuchać sobie tych podcastów?

Co do konkretnej treści samych już rozmów, ciężko nie odnieść wrażenia, że są one doskonałym przykładem na to, dlaczego tak duży procent społeczeństwa nie traktuje filozofii poważnie. Jasne, zdarzają się tu ciekawe tematy - ot, choćby aktualna obecnie problematyka rasizmu, wątek ludzkich błędów poznawczych czy też rozwój sztucznej inteligencji. Ale pojawiają się one tylko po to, by zaraz po nich nasi elitarni, filozoficzni interlokutorzy mogli protekcjonalnie rozczulać się nad przeciętnym "głupim" człowiekiem, który nawet nie zastanawia się czy stojąca przed nim szklanka jest faktycznie prawdziwa, czy też jest elementem symulacji w symulacji...

Pod względem prowokacji do pomyślenia oraz poszerzania swoich intelektualnych horyzontów (jakkolwiek absurdalne te nowe horyzonty miałyby nie być...) "Making sense..." może się sprawdzić. Natomiast pod względem źródła wiedzy filozoficznej i poszukiwania odpowiedzi na ważne współcześnie problemy już niekoniecznie. Może lepiej po prostu przesłuchać sobie ów podcast?

O wszystkim i... o niczym - niestety dosłownie. Podcasty z reguły mają to do siebie, że sporo w nich dywagacji i wyjątkowo długiego rozwodzenia się na krótkie i proste wątki. I jako że ta książka jest właśnie transkrypcją kilkunastu takich podcastów, nietrudno się domyślić, że nie czyta się tego jakoś wybitnie przyjemnie. Tym bardziej, że poza samą transkrypcją i kilkoma...