Lubię, drodzy Państwo, współczesne potoczyste narracje, tych wszystkich następców, mesjaszy i odnowicieli amerykańskiej czy europejskiej wielkiej powieści, których wady — wiązane przez krytykę z profesjonalizacją rynku i przemianą artysty w zawodowca – Susan Sontag punktowała dobre pięćdziesiąt lat temu, gdy rodzice ich autorów ochoczo kroczyli do szkół podstawowych. Nie oznacza to jednak, że uchylam się od odpowiedzialności, kiedy przychodzi czas na lekturę idącą pod prąd tych trendów — szczególnie, gdy jest tak interesująca, jak „Witajcie w Ameryce”.

Fizyczną oznaką pójścia na przekór jest sam rozmiar powieści — niewiele ponad sto stron. A to rodzi proste pytanie: co odrzuciła Linda Boström Knausgård, że otrzymała narrację tak zwartą? Cóż, odpowiedź jest tyleż prosta, co niejasna: wszystko, czego mogła się pozbyć bez naruszania samego rdzenia historii. O tym, że „Witajcie w Ameryce” będzie skupione wokół redukcji, można przekonać się bardzo szybko, bo książka zaczyna się od poinformowania czytelnika o milczeniu młodocianej głównej bohaterki – milczeniu, które zaczęło się wraz ze śmiercią ojca i w horyzoncie poznania odbiorcy się nie zakończy. I choć protagonistka znacznie chętniej komunikuje się z czytającym niż ze światem zewnętrznym (obszerne introspekcje to oczywiste przeciwieństwo nie tylko niemówienia, ale także niepisania, ograniczonej mimiki, mowy ciała i tak dalej), to jej surowość, jej obcość jest znakiem odrzucenia rozpraszaczy, rezygnacji z ozdobników i skupienia się na tym, co najważniejsze.

A co jest w powieści najważniejsze? Obraz rodziny, której głowa — dominująca matka — określa ją jako „rodzinę światła”, podczas gdy jej członkowie wciąż trawią niedawną traumę. Wciąż jednak nie ma mowy o tym, aby Boström Knausgård się nad nimi użalała, ba, ciężko mówić nawet o współczuciu czy raczej próbie wywołania współczucia u odbiorcy – ten ma bardzo ograniczony dostęp do wewnętrznego świata bohaterów, a zachowania oglądane tylko i wyłącznie z zewnątrz, bez kontekstu, wydają się często irracjonalne. Kontekst można sobie oczywiście dobudowywać, jego absolutny fundament stanowią nieudane małżeństwo rodziców i późniejsza choroba psychiczna ojca, lecz i tutaj trzeba po raz kolejny podkreślić narracyjną szczupłość pisarki – kim był mężczyzna, który definiuje życie rodziny nawet po własnej śmierci, czytelnik dowiaduje się tylko i wyłącznie z kilkunastu krótkich retrospekcji. Z całą pewnością nie ma tutaj tego przyjemnego wrażenia pochłaniającej, całościowej, zamkniętej opowieści, która charakteryzuje dzieła pisarzy takich jak Tartt czy Chabon, nawet kiedy krążą wokół tragedii; bliższym skojarzeniem może być wydane w naszym kraju w tym roku „Prawdziwe życie” Adeline Dieudonné, które także traktowało o traumie życia rodzinnego, choć i Belgijka, za sprawą specyficznej baśniowości, stworzyła rzecz bardziej przestępną, bardziej otwartą.

Czy to wszystko negatywnie rzutuje na jakość „Witajcie w Ameryce” jako osobnego dzieła literackiego? W żadnym wypadku. To, że przy lekturze trzeba podjąć pewien wysiłek poznawczy (specyficzny, bo nie chodzi o rozplątywanie fabuły czy przebijanie się przez język, a raczej próbę zrozumienia bohaterów i ich motywacji) to jedna sprawa, to, że wysiłek ten podjąć warto – druga. Za sprawą odrzucenia długich opisów i tłumaczeń Lindzie Boström Knausgård udało się stworzyć przekonujący i przejmujący — właśnie za sprawą surowości — obraz rodzinnej tragedii. Jeśli czują Państwo, że chcą się zmierzyć z traumą, której autorka wcale nie chce oswajać — to „Witajcie w Ameryce” będzie doskonałym wyborem.

Bartosz Szczyżański