Książka nawiązuje tytułem do Teorii listu – pracy habilitacyjnej Stefanii Skwarczyńskiej, wydanej w 1937 roku we Lwowie, a do dziś będącej czytelnym punktem odniesienia dla wszystkich badaczy epistolografii w Polsce. Imponująca monografia lwowskiej badaczki, prekursorska w wymiarze teoretycznym, historycznoliterackim, komparatystycznym i interpretacyjnym, przez ponad osiemdziesiąt lat stanowiła jedyne całościowe ujęcie problematyki epistolograficznej. Nowa teoria listu powstała z bezpośredniej inspiracji tym projektem – jako jego kontynuacja a zarazem nowa propozycja, odpowiadająca na dzisiejsze zapotrzebowanie metodologiczne oraz badawcze. Znalazły w niej rozwinięcie takie zagadnienia jak: dialogowość i komunikacja epistolarna, podmiotowość i filozofia umysłu, reprezentacja i samozwrotność, autokreacja i autoprezentacja, pragmatyczność i performatywność epistolografii, techniki Siebie oraz potrzeba i wola sensu. Uzupełnieniem tych rozważań jest sześć studiów interpretacyjnych, wykorzystujących wcześniej zaproponowane teorie i metody badawcze do analizy listów A. Mickiewicza, J. Słowackiego, Z. Krasińskiego, M. Konopnickiej, Z. Herberta czy S. Mrożka. Całościowe spojrzenie na list jako jeden z najstarszych gatunków literackich, niezmiennie towarzyszący człowiekowi, dokumentujący jego zmagania z rzeczywistością i stanowiący kulturowe „lustro”, w którym podmiot pozostawia swe na zawsze utrwalone odbicie, jest zaproszeniem do debaty na temat miejsca, funkcji i znaczenia epistolografii zarówno w naukach humanistycznych, jak i społecznych.