Książka ukazała się w 1917 roku, w liczbie jedynie 125 egzemplarzy. Jak do tej pory nie doczekała się wznowienia, chociaż Mościcki przybliżył zaraz po II Wojnie Światowej sylwetkę Jasińskiego szerszemu gronu czytelników, w skróconej i wydanej w szerszym nakładzie formie. Dzieło to w związku z powyższym można uznać za białego kruka, a autorowi niniejszej opinii udało się je zakupić dopiero w kilkanaście lat po napisaniu magisterium o bohaterze insurekcji na Litwie (w trakcie pisania pracy mogłem korzystać z jednego jedynego egzemplarza w bibliotece uniwersyteckiej). Niezmiernie rzadka książka jest prawdziwym rarytasem i perełką w biblioteczce każdego bibliofila.

Generał Jakub Jasiński to postać mniej znana miłośnikom muzy Klio. Jeśli ktoś interesuje się powstaniem kościuszkowskim, to zazwyczaj skupia się na osobie Naczelnika i jego zmaganiach militarnym, z bitwami pod Racławicami, Szczekocinami i Maciejowicami na czele. Na te tematy też jest najwięcej literatury naukowej, czemu nie można się wcale dziwić, z uwagi na postać Kościuszki i fakt, jakim mirem cieszył się w swoich czasach i w latach późniejszych. Jakub Jasiński należy do grona trochę zapomnianych, aczkolwiek jego dokonania na polu militarnym i literackim zasługują na poważniejszą wzmiankę. Wystarczy chyba wspomnieć, że nasz wieszcz narodowy - Adam Mickiewicz planował napisać dramat pod tytułem "Jakub Jasiński czyli dwie Polski", jednakże poważne jego zamierzenia zakończyły się niestety na skreśleniu kilku początkowych scen pierwszego aktu. Niemniej jednak w "Panu Tadeuszu", gdy Mickiewicz opisuje dworek w Soplicowie, możemy znaleźć wiadomość, iż na ścianach, oprócz portretu Naczelnika, wisiał także sztych obrazujący Jasińskiego - "Młodziana pięknego i posępnego". Litwa długo pamiętała tego, kto przeprowadził skutecznie powstanie w Wilnie w trakcie insurekcji, kto władał "równie dobrze piórem co orężem", którego trzynastozgłoskowce tchną żywym żarem patriotyzmu, wolności, równości i braterstwa narodów. W końcu tego, za którego głowę w 1793 roku, tuż po ścięciu króla Francji, Stanisław August Poniatowski wyznaczył sporą nagrodę, za napisanie znakomitego wiersza pod tytułem: "Wiersz w czasie obchodzonej żałoby przez dwór polski po Ludwiku XVI". Jest to jeden z najpiękniejszych pomników rewolucyjnej poezji polskiego Oświecenia. Utwór, który wywołał wielki rezonans w swoim czasie, do dzisiaj zawiera aktualne przesłanie i siłę wymowy. Poglądy Jasińskiego, radyklane społecznie i stanowcze w politycznej ich realizacji (tzw. "wieszanie" w czasie insurekcji nie miało swojego początku w powstańczej Warszawie, lecz na Litwie. Za sprawą Jasińskiego, nazajutrz po opanowaniu stolicy Litwy powieszono zdrajcę Polski i jednego z największych rosyjskich jurgieltników - targowiczanina hetmana Szymona Kossakowskiego),nie wszystkim były w smak. Szczególnie konserwatywnej szlachcie i duchowieństwu, którzy reformy 3 Maja uważali już za zbyt daleko idące. Jasiński (a także Kościuszko) dobrze wiedział, że jeśli nie pociągnie się za sobą mas ludowych, to sama szlachta nie da rady w powstaniu. Jednak uciemiężonych należało jakoś związać z wizją ich przyszłej wspólnej ojczyzny. Metody rewolucyjnej Francji były nie do zaakceptowania w Polsce przez znakomitą większość, dlatego też zdecydowane ruchy Jasińskiego spotkały się z wrogością, obstrukcją, a w końcu z perturbacjami związanymi z dymisją z komendantury litewską armią i przesuwaniem go to tu, to tam, po mapie walczącej Polski. Jego bohaterska śmierć na szańcach Pragi 4 listopada 1794 r., kiedy to nie zgodził się zrejterować (za przykładem Zajączka) z szeregów wojska, stanowi dramatyczne zwieńczenie burzliwego, acz krótkiego życia.

Dzieło Mościckiego napisane jest językiem żywym, bardziej przypominającym dobrą powieść historyczną niż pracę naukową (autor wywodził się ze szkoły Askenazego, której mistrz słynął z pięknego stylu). Ważne są także okoliczności jego powstania. Wydana w setną rocznicę śmierci Naczelnika książka, miała u progu odzyskania przez Polskę niepodległości przypomnieć bohaterów zmagań o zachowanie jej substancji i egzystencji u schyłku XVIII wieku. Stąd też sylwetka Jasińskiego stanowi niejako tło dla ukazania działań zbrojnych insurekcji, a wcześniej ożywczych prac obozu reformatorów dla uratowania kraju. Z uwagi na ubogą podstawę źródłową tyczącą się generała-poety, Mościcki był zmuszony opisywać szeroko wydarzenia, które rozgrywały się w trakcie jego życia. Dotyczy to zwłaszcza czasów sprzed 1792 roku. "Generał Jakub Jasiński i powstanie kościuszkowskie" to książka dla tych, którzy gustują w starszej literaturze historycznej i klasykach naszej powieści z przełomu XIX i XX wieku.

Książka ukazała się w 1917 roku, w liczbie jedynie 125 egzemplarzy. Jak do tej pory nie doczekała się wznowienia, chociaż Mościcki przybliżył zaraz po II Wojnie Światowej sylwetkę Jasińskiego szerszemu gronu czytelników, w skróconej i wydanej w szerszym nakładzie formie. Dzieło to w związku z powyższym można uznać za białego kruka, a autorowi niniejszej opinii udało się je...