Tytuł zbioru studiów o życiu i zagładzie Żydów z dystryktu warszawskiego pożyczyliśmy od Józefa Czechowicza. Pojęcia "prowincja" i "noc" określają w sensie metaforycznym problematykę, jaką zajmuje się oddawany w ręce czytelnika tom. Wskazują na jego podstawowe współrzędne: zainteresowanie tym, co dzieje się na terenach oddalonych od centrum, oraz etyczny wymiar refleksji nad wojennym spustoszeniem. Poetyckie źródła tytułowej formuły świadczą także o tym, że pojęcia „prowincja” nie używamy lekceważąco, przeciwnie – chcemy pozbawić je negatywnych konotacji.

W prezentowanym tomie studiów chcemy zająć się pewnym regionem okupowanej przez Niemców Polski. W tym sensie badania nasze można określić mianem regionalnych. Podstawowym kryterium wyróżniającym region nie jest jednak dla nas geografia, lecz historia, choć zbieżność tych dwóch kryteriów jest oczywista. Historycy operują zazwyczaj trzema typami regionów historycznych. Małe to obszary prowincji, województw, ziem; średnie to najczęściej terytoria państw; wielkie to złożone organizmy polityczne, np. Europa Środkowa czy Ameryka Łacińska8.

Przedmiotem naszych badań jest obszar nazywany w nomenklaturze okupacyjnej dystryktem warszawskim. Przyjmujemy zarówno okupacyjną terminologię, jak i strukturę administracyjną wprowadzoną przez okupanta, aby zaznaczyć, że interesuje nas Polska pod rządami Niemców, Polska zamieniona przez Niemców w miejsce represji, prześladowań, eksterminacji.

Spis treści:

Wstęp

Barbara Engelking – Żydowskie wspólnoty w przededniu wybuchu wojny

Jacek Andrzej Młynarczyk – „Akcja Reinhard” w gettach prowincjonalnych dystryktu warszawskiego 1942–1943

Jan Grabowski – Żydzi przed obliczem niemieckich i polskich sądów w dystrykcie warszawskim Generalnego Gubernatorstwa, 1939–1942

Barbara Engelking – Życie codzienne Żydów w miasteczkach dystryktu warszawskiego

Andrzej Żbikowski – Żydowscy przesiedleńcy z dystryktu warszawskiego w getcie warszawskim 1939–1942 (z pogranicza opisu i interpretacji)

Marta Janczewska – Obozy pracy przymusowej dla Żydów na terenie dystryktu warszawskiego

Małgorzata Melchior – Uciekinierzy z gett po „stronie aryjskiej” na prowincji dystryktu warszawskiego – sposoby przetrwania

Jacek Leociak – Wizerunek Polaków w zapisach Żydów z dystryktu warszawskiego

Dariusz Libionka – Polska konspiracja wobec eksterminacji Żydów w dystrykcie warszawskim

Alina Skibińska – Powroty ocalałych

Bibliografia

Indeks nazwisk

Indeks miejscowości

Wykaz zdjęć