Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Dziś w tzw. piękno wojny czy „żołnierskiego rzemiosła” może wierzyć chyba tylko młodociany naiwniak z WOT albo wybitnie zakłamany „trep” (jak się w wojsku nazywało żołnierzy zawodowych). Ale i tak pewnie na nic by się zdało zadać im lekturę „Odciętej ręki”- uznaliby, że facet niepewnego statusu, i równie podejrzanej przeszłości, nie jest wiarygodny, a tak w ogóle to na pewno przesadza. Tymczasem książka Blaise Cendrarsa świetnie uzupełnia inne, może lepsze literacko, pacyfistyczno-antywojenne książki Remarque’a, Fallady, czy naszego Wittlina. Autor to bardzo barwna postać. Wydaje się, że bardziej niż wspomnianym autorom, bliższy on był np. Markowi Hłasce – taki był z niego „literacki chuligan”. A i chropawy styl raczej podobny, daleki od estetyzacji. Jego opowieść o I wojnie światowej bardziej przypomina reportaż niż powieść czy wspomnienia. Świetnie zarysowane typy ludzkie, zwłaszcza kolegów z oddziału, każdy ma swój indywidualny rys, może nawet przerysowany. Jeszcze wyraziściej przedstawione są wyższe szarże – banda dekowników, rzadko trafiająca na pierwszą linię. A zgodnie ze starą uniwersalną zasadą wojska: im wyżej w hierarchii służbowej, tym większy kretyn, dbający wyłącznie o swą karierę i awans. Świadczy o tym bezlik incydentów i anegdot, a zwłaszcza rozmów z wyższymi szarżami, opisywanych przez Autora (faktem, że czasem ewidentnego konfabulanta, ale dla narracji tylko to lepiej…) Tym, czego najbardziej się wystrzega, jest patos. Dlatego bez żenady opisuje szczury buszujące w brzuchach dawno zabitych żołnierzy, których ciała rozkładają się na przedpolu. Albo obraz śmierci przełożonego, który podczas zdobywania niemieckich pozycji wpadł głową do kloacznego dołu i tak już został ze sterczącymi w górę nogami. Takie opisy równoważą wyborne anegdoty. O chowanym w okopach jeżu, który ukradkiem wypijał wino, które nieostrożny żołnierz zostawiał niedokończone. A jedynym znakiem upojenia było to, że jeż spadał wtedy z grzbietu okopu na sam jego dół, nic sobie przy tym złego nie robiąc – by w końcu umrzeć na wątrobę, co wykazała sekcja zwłok, którą przeprowadził Autor. Przezabawną sytuację stwarza ofiarność społeczeństwa francuskiego, które przekazuje wojsku swe psy - by mogły służyć pomocą w okopach jako kurierzy przenoszące wiadomości czy strażnicy mające ostrzegać szczekaniem przed Niemcami (to reakcja na wieść, że Niemcy na froncie używają w tym celu świetnie wyszkolone wilczury).W efekcie na front trafiały chuderlawe ratlerki lub dla równowagi olbrzymie bernardyny, których ludzie po prostu chcieli się pozbyć, pekińczyki, charty czy king-charlesy. Większość skończyła w żołnierskich garnkach…. - Ze wszystkich bitew, w jakich uczestniczyłem, wyniosłem tylko jeden obraz: burdel – pisze Cendrars i nie ma żadnego powodu, aby mu nie wierzyć. Bo im dłużej żyję, tym bardziej utwierdzam się w przekonaniu, że wszelkie działania wynikają jedynie z chaosu i przypadku, a do celowych, skutecznych przedsięwzięć to jest może zdolny Pan Bóg. Jeśli oczywiście istnieje….