Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Nieprawdopodobne, że można napisać coś równie świetnego, lekkiego i to dokładnie tym rodzajem lekkości, który sam autor opisał w "Wykładach". Calvino ma zgoła fantastyczną zdolność wdzięcznego wprowadzania niestworzonych zwrotów akcji, które magią jego talentu zmieniają się w coś tak bardzo pasującego i na miejscu, że pozostaje jedynie stwierdzić: Ależ nie ma problemu, to zupełnie zrozumiałe!

Małe książeczki wpadają bezszelestnie, jak kamień w wodę, pozostawiając po sobie bardzo znaczące kręgi. Uch, zajechało kiczem, ale nic na to nie poradzę, ja tu tylko opisuję.

Nieprawdopodobne, że można napisać coś równie świetnego, lekkiego i to dokładnie tym rodzajem lekkości, który sam autor opisał w "Wykładach". Calvino ma zgoła fantastyczną zdolność wdzięcznego wprowadzania niestworzonych zwrotów akcji, które magią jego talentu zmieniają się w coś tak bardzo pasującego i na miejscu, że pozostaje jedynie stwierdzić: Ależ nie ma problemu, to...

Obie serie, zarówno "Strrraszna Historia", jak i "Monstrrrualna Erudycja", dostają ode mnie taką samą ocenę, jak "Ryszard III" Shakespeare'a. Te książeczki to moja wielka miłość od ponad 10 lat (a mam 22). I nadal do nich wracam. Cudo, cudo, cudo.

Obie serie, zarówno "Strrraszna Historia", jak i "Monstrrrualna Erudycja", dostają ode mnie taką samą ocenę, jak "Ryszard III" Shakespeare'a. Te książeczki to moja wielka miłość od ponad 10 lat (a mam 22). I nadal do nich wracam. Cudo, cudo, cudo.

Obie serie, zarówno "Strrraszna Historia", jak i "Monstrrrualna Erudycja", dostają ode mnie taką samą ocenę, jak "Ryszard III" Shakespeare'a. Te książeczki to moja wielka miłość od ponad 10 lat (a mam 22). I nadal do nich wracam. Cudo, cudo, cudo.

Obie serie, zarówno "Strrraszna Historia", jak i "Monstrrrualna Erudycja", dostają ode mnie taką samą ocenę, jak "Ryszard III" Shakespeare'a. Te książeczki to moja wielka miłość od ponad 10 lat (a mam 22). I nadal do nich wracam. Cudo, cudo, cudo.

Obie serie, zarówno "Strrraszna Historia", jak i "Monstrrrualna Erudycja", dostają ode mnie taką samą ocenę, jak "Ryszard III" Shakespeare'a. Te książeczki to moja wielka miłość od ponad 10 lat (a mam 22). I nadal do nich wracam. Cudo, cudo, cudo.

Obie serie, zarówno "Strrraszna Historia", jak i "Monstrrrualna Erudycja", dostają ode mnie taką samą ocenę, jak "Ryszard III" Shakespeare'a. Te książeczki to moja wielka miłość od ponad 10 lat (a mam 22). I nadal do nich wracam. Cudo, cudo, cudo.

Obie serie, zarówno "Strrraszna Historia", jak i "Monstrrrualna Erudycja", dostają ode mnie taką samą ocenę, jak "Ryszard III" Shakespeare'a. Te książeczki to moja wielka miłość od ponad 10 lat (a mam 22). I nadal do nich wracam. Cudo, cudo, cudo.

Obie serie, zarówno "Strrraszna Historia", jak i "Monstrrrualna Erudycja", dostają ode mnie taką samą ocenę, jak "Ryszard III" Shakespeare'a. Te książeczki to moja wielka miłość od ponad 10 lat (a mam 22). I nadal do nich wracam. Cudo, cudo, cudo.

O przewadze bambusu nad marmurem


I zatrzęsły się ziemia, wody i niebiosa i zagrzmiały burze i pojawiła się anglojęzyczna księgarnia, która nie zabija cenami, a Pan wiedział, że to było dobre. W związku z tym przyszedł czas na zrecenzowanie arcydzieła teorii sztuki projektowania - Design as Art, za którego zaistnienie się odpowiedzialny jest włoski artysta, Bruno Munari, prawdziwa gwiazda swojej dziedziny. Niestety, wbrew temu, co kojarzy się z gwiazdorstwem, nie wiem nic o jego żonie, dzieciach i życiu osobistym, a jeszcze mniej o jego jamniku (którego być może nie posiadał), nie będziemy się więc tym zajmować.

Design as Art to czterdzieści dwa artykuły, pogrupowane w pięciu rozdziałach, a także dwie przemowy. Jedna z nich to wstęp do wydania angielskiego, niezmiernie nudny, druga, ta ogólna, jest o wiele ciekawsza. Oprócz tego w oprawie znaleźć można tytułowy tekst Design as Art oraz appendiks The Machines of my Childhood. Pozwolę sobie na podawanie tytułów i fragmentów w ich oryginalnym brzmieniu i bez tłumaczenia, ponieważ, jak sądzę, żaden z was nie będzie miał z nimi najmniejszego problemu. Jeżeli zaś angielski, lingua franca naszych czasów, zejdzie kiedyś, wzorem łaciny, do akademickiego podziemia, z pewnością znajdą się tacy redaktorzy, którzy gorliwie opatrzą tekst stosownymi przypisami i sprzedadzą go z zyskiem znacznie wyższym, niż gdyby owych przypisów zabrakło. Nie traćmy więc nadziei.

Zanim przejdziemy do omawiania zawartości Design as Art, kilka słów o wydaniu i typografii książki. Nie istnieje, niestety, żaden przekład tego dzieła na język polski i tylko brak znajomości włoskiego powstrzymuje mnie przed wykonaniem jego pierwszej wersji. Póki co, wystarczyć mi musi ( i nie tylko mnie) angielskie tłumaczenie, którym w 1971 roku zajął się Patrick Creagh na zlecenie wydawnictwa Penguin Books. Książka pierwotnie została wydana w ramach serii Pelican Books, której misją było przede wszystkim edukowanie czytelnika. Egzemplarz, który mi służył (i, miejmy nadzieję, będzie służyć jeszcze długo), to szósta już edycja książki, włączonej do serii Penguin Modern Classics. Za typograficzną stronę wydania odpowiedzialny jest, jak informuje mnie stopka, Germano Facetti, Włoch, pracujący dla Penguin Books w latach 1962-1971. Sposób, w jaki wydano Design... świadczy o niezwykłym poczuciu smaku jego projektanta. Okładka jest biało-czarna i ascetyczna w formie, ozdobiona jedynie rysunkami Munariego, które pojawiają się ponownie, lecz w większej ilości, przy okazji tekstu Character Building; w środku próżno szukać jakichkolwiek zbędnych elementów, krój pisma jest przyjemny i dobrze czytelny, a lekko brązowy papier nie powoduje męczących oczy kontrastów (należałoby pokazać tę książkę każdemu wydawcy, decydującemu się na drukowanie podręczników akademickich na obrzydliwie lśniącym, kredowym papierze). Teksty Munariego ilustrowane są dodatkowo wykonanymi przez niego rysunkami, mniej lub bardziej schematycznymi, w zależności od potrzeb. Całość tworzy jedno z najlepszych i najpiękniejszych wydań, z jakimi kiedykolwiek się zetknęłam. Edycja Perfekcyjnie Prosta.


Design as Art


Każdy artykuł z książki Munariego jest niewielkich rozmiarów esejem, roztrząsającym pewien aspekt z dziedziny projektowania – najczęściej dotyczący psychologii patrzenia, a poza tym ogólnej filozofii tzw. 'dizajnu'. Słowo to, o ile mi wiadomo, nie występuje jeszcze w słowniku, z drugiej jednak strony wydawnictwo Karakter opatruje swoją pozycję Widzieć / Wiedzieć – o której była już mowa – podtytułem: Wybór najważniejszych tekstów o d i z a j n i e. I jak tu być mądrym?

Powróćmy jednak do książki, która jest głównym przedmiotem tej recenzji. Munari wyłuszcza w artykułach swoje poglądy na sposób, w jaki powinno się podchodzić do projektowania. Jego Rzecz Idealna w niczym nie przypomina fikuśnych gadżetów za grube pieniądze, dostępnych wyłącznie dla biznesmenów i snobów, które mogą ustawić w swoim dopieszczonym, wystylizowanym salonie pomiędzy wysokojakościowym reprintem plakatu Picassa, a sprowadzanymi z Japonii, audiofilskimi wydaniami albumów jazzowych. Wręcz przeciwnie! Projekt powinien być prosty, łatwy w obsłudze, wykonany z naturalnych materiałów, niedrogi, ogólnodostępny, a przy tym – i przez to – piękny. Zresztą, nie tylko wzornictwo Munariego jest różne od tego, do czego jesteśmy przyzwyczajeni; także zadania wyznaczone projektantom są nieco inne:

„The designer of today re-establishes the long lost contact between art and the public, between living people and art as a living thing”.

Grają trąby, drżą góry, artyści-projektanci, otoczeni świetlistym halo zniżają się do poziomu profanów, przekazując im swój święty ogień! Munari był obdarzony naprawdę niezwykłym poczuciem humoru. Design as Art został napisany w 1966 roku. Dwadzieścia trzy lata wcześniej, w roku 1943 Ingvar Kamprad otworzył w szwedzkiej Smalandii pierwszy sklep sieci Ikea. Sześćdziesiąt osiem lat od jego założenia i prawie pięćdziesiąt od pierwszego wydania Design as Art nie ma właściwie żadnej innej firmy, która choćby minimalnie zbliżyła się do ideałów, o których pisał. Jakby tego było mało, coraz częściej słyszę głosy deprecjonujące to, co udało się osiągnąć Szwedom. Rzecz jasna rozumiem, że to, co dostępne dla mas, nie ma prawa być dobre, a najlepszym wykładnikiem dobrego smaku są zera na metce z ceną, sądzę jednak, że snobizm nie musi czuć się zagrożony. Poza nielicznymi wyjątkami nabywca nadal ma zasadniczo dwie drogi – ekskluzywna i bajońsko droga prostota albo tania obfitość kiczu. Nawiasem mówiąc, trudno mi znaleźć jakąkolwiek inną książkę teoretyczną, której autor tak wdzięcznie i ironicznie rozprawiałby się z wizualnym filisterstwem i snobizmem. Bez odpowiedzi i komentarza zostawię za to pytanie, dlaczego lampa zaprojektowana przez Munariego z nylonu i stalowych obręczy w najtańszej wersji kosztuje ponad pięćset dolarów. Z powodu mojej nieukrywanej sympatii dla autora Design as Art pozwolę sobie zrzucić odpowiedzialność za tę sytuację na firmę, która zajmuje się ich produkcją.


How One Lives in a Traditional Japanese House


Pamiętam, z jakim zachwytem patrzyłam jako nastolatka na nowo powstające budynki, przypominające grube, lśniące chrabąszcze, pełne szkła i czarnego marmuru. Kilka lat wcześniej w miejscu (nadal zresztą obowiązującej) industrialnej estetyki można było oglądać czerwoną dachówkę oraz kolorowe elewacje, które wprost doskonale komponowały się z moimi nowymi, tęczowymi lakierkami i tak tragicznie nie pasowały do niczego poza nimi. Munari załamałby nad nimi ręce. Nad budynkami, nie lakierkami, oczywiście. Ideałem architektonicznym jest dla niego tradycyjne japońskie budownictwo, któremu poświęca osobny tekst. Tekst, jak na tekst przystało, ma tytuł: How One Lives in a Traditional Japanese House.

A co jest w środku? Wewnątrz artykułu znajduje się dom, zbudowany z papieru i bambusa, w domu – tylko to, co niezbędne. Ściany są lekkie, można je więc bez problemu przestawiać, a jeżeli jakiś wyjątkowo nieuważny przybysz pobrudzi lub uszkodzi tego typu „mur”, da się go z łatwością i za niewielkie pieniądze wymienić. Mur, nie odwiedzającego; pamiętajmy, że jesteśmy w Japonii, wśród niezwykle taktownych ludzi, którym z pewnością nie przyszłoby do głowy by wymienić gościa, nawet najbardziej nieznośnego, na inny egzemplarz.

Kolorystyka tradycyjnego japońskiego budownictwa jedynie na pierwszy rzut oka może wydawać się monotonna. Po bliższym przyjrzeniu się okazuje się, że jej spektrum jest bogate – obejmuje różne odcienie zieleni, brązów i żółci. Autor zauważa, że naturalne materiały, które nie zostają w żaden sposób zabarwione, starzeją się lepiej, podczas gdy te, których kolor zmieniono, prędko brzydną. Pigmenty bledną i utleniają się, a drewno ma skłonność do pękania:

„A natural material ages well. Painted material loses its paint, cannot breathe, rots. It has become bogus”.

Japoński dom ma jednak jedną, straszliwą wadę – jest delikatny jak ważka, wymaga więc stosownego zachowywania się. Podłoga, składająca się z mat tatami, nie pozwala na rzucanie na nią niedopałków papierosów, nie da się trzaskać drzwiami, uderzenie w ścianę pozostawi w niej dziurę, a każdy brud, czy błoto są od razu widoczne. Munari nie omieszkał podkreślić, jak bardzo jesteśmy szczęśliwi w porównaniu do Japończyków, żyjących w swoich kruchych mieszkaniach. Możemy swobodnie kultywować brak elementarnej ogłady, a nowe generacje tekstyliów, skonstruowanych tak, by nie było widać na nich brudu, radośnie nas w tym wspomogą.


Orange, Peas and Rose


Trzecim artykułem, który chciałabym polecić waszej uwadze, jest Orange, Peas and Rose z rozdziału Industrial Design. Tekst ten to rzecz wyjątkowa, nawet wziąwszy pod uwagę to, w jak doborowym sąsiedztwie został umieszczony. Pomysł, by potraktować formę, w której zostały zamknięte ćwiartki pomarańczy, kuleczki groszku i pręciki róży, jako rodzaj opakowania, to niezwykle ciekawa koncepcja, tym bardziej, że do ich opisu użyto stosownego języka. Jak wygląda efekt tej roszady? Skórka pomarańczy jest bardziej mięsista, niż kiedykolwiek, groszek sprawia problemy nieprzewidywalnością zawartości opakowania, a róża to pozbawiony funkcji przerost formy nad treścią. Proszę zresztą posłuchać:

„Any rational concept of the function of Industrial Design must begin be rejecting the all too common production of objects that are absolutely useless to man. (…) One such object is the rose. The object is very widely produced, and this production often becomes really chaotic in circumstances when the economics of production have been given no serious study at all. The object is formally coherent and pleasantly coloured. It comes in a wide variety of colours, all of them warm. The distribution channels for the sap are well worked out and arranged with great precision; indeed, with excessive precision in the case of those parts which are hidden from view. The petals are elegantly curved, reminding one of a Pininfarina sports car design”.


Luxurioursly Appointed Gentlemen's Apartaments


Esej o pomarańczy, groszku i róży nie był ostatnim, który uznałam za warty przybliżenia. Pozostał nam jeszcze jeden, szczególnie zabawny oraz ironiczny. To Luxioursly Appointed Gentlemen's Apartaments. Napisany przed laty, nie stracił nic ze swojej aktualności, nie jest to jednak powód do radości, a raczej do rozpaczy.

Tekst rozpoczyna się krótkim wprowadzeniem, które wyjaśnia współczesne, zarówno nam, jak i autorowi, rozumienie luksusu. Bynajmniej nie wiąże się on z wygodą; nikt nie wydaje tysięcy na taki banał jak wygoda. Luksus ma mieć jedną, zasadniczą cechę: musi być wystawny i, co zazwyczaj za tym idzie, skrajnie niepraktyczny. Munari przytacza znakomity przykład: złoty telefon, który wręczono Papieżowi. Trudno o większą i bardziej bombastyczną bzdurę.

Dalej jest jeszcze gorzej. „Luksusowe urządzenie mieszkania” każdego „gentlemana” opiera się na karkołomnym piętrzeniu kosztownych idiotyzmów, nie mających żadnego uzasadnienia funkcjonalnego. Wymagające długotrwałego polerowania marmury, ułożone na podłodze, zwłaszcza te, znajdujące się przy drzwiach wejściowych, z powodów użytkowych będą musiały być zasłonięte czerwonym, eleganckim dywanem. Dywan – białym materiałem. B i a ł y materiał, tak łatwo się brudzący – folią. Wyliczenia kolejnych elementów przypominają jako żywo te, które pojawiają się u Flauberta przy okazji opisu lektur Emmy Bovary. Piękną pointę, nie tylko tego konkretnego artykułu, ale całej książki, pozostawię projektantowi:

„So we enter the house and tread at once on the plastic, but warm in the knowledge that under it is white material and under that the red carpet and under that the marble. And we know, of course, that the marble is very highly polished”.

O przewadze bambusu nad marmurem


I zatrzęsły się ziemia, wody i niebiosa i zagrzmiały burze i pojawiła się anglojęzyczna księgarnia, która nie zabija cenami, a Pan wiedział, że to było dobre. W związku z tym przyszedł czas na zrecenzowanie arcydzieła teorii sztuki projektowania - Design as Art, za którego zaistnienie się odpowiedzialny jest włoski artysta, Bruno Munari,...

Opowiadania Munro to, wbrew pozorom, twórczość o wysokiej rozdzielczości. Na pierwszy rzut oka idealnie gładka, prosta, przy bliższym przyjrzeniu się ujawnia zaskakującą strukturę, malutkie elementy, bez których całość nie mogłaby zaistnieć. Cztery słowa pewnego bohatera, czyjś uśmiech, albo drgnięcie palca. To chyba cecha każdej wielkiej sztuki. W literaturze mniejszego kalibru wszystko jest od razu widoczne, jest jedynie tym, czym się wydaje i ma bardzo ostre krawędzie, jakby człowiek przedzierał się przez piksele na zdjęciu 640x480. Kiedy zbliżasz do niej oko, nie dostrzegasz nic nowego, tyle tylko, że te piksele robią się większe, i to już wszystko. U Munro one składają się z jeszcze mniejszych pikseli, które składają się... Wiecie, co mam na myśli. A na dodatek ta kobieta to demon przenikliwości psychologicznej (tej prawdziwej, a nie z pisemek typu "Sens"), przypomina mi nieco Franzena, tylko chyba jest jednak lepsza (piszę 'chyba', bo Franzena znam we fragmentach).

Wszystkim przekonanym, że to historie w jakikolwiek sposób banalne, polecam krytyczne artykuły z bloga The Mookse And The Gripes: http://mookseandgripes.com/reviews/2012/11/13/alice-munro-dear-life/ Sama Alice Munro w jednym z wywiadów stwierdziła, że skoro ona może pisać swoje opowiadania miesiącami, to czytelnicy spokojnie mogą tyle samo czasu spędzić na ich odczytywaniu. Bardzo cenna wskazówka, z samego źródła!

Opowiadania Munro to, wbrew pozorom, twórczość o wysokiej rozdzielczości. Na pierwszy rzut oka idealnie gładka, prosta, przy bliższym przyjrzeniu się ujawnia zaskakującą strukturę, malutkie elementy, bez których całość nie mogłaby zaistnieć. Cztery słowa pewnego bohatera, czyjś uśmiech, albo drgnięcie palca. To chyba cecha każdej wielkiej sztuki. W literaturze mniejszego...

Arcydzieło, którym można przy okazji wyłączać sobie poczucie upływu czasu. Językowo rzecz na najwyższym poziomie, bardziej powieść o historii oraz zastosowaniu pisma, niż cokolwiek innego. Nie istnieje druga taka książka.

Arcydzieło, którym można przy okazji wyłączać sobie poczucie upływu czasu. Językowo rzecz na najwyższym poziomie, bardziej powieść o historii oraz zastosowaniu pisma, niż cokolwiek innego. Nie istnieje druga taka książka.