Przybliżanie się do realiów wojennych zawsze stanowi wyzwanie. Próbę oddania emocji, okrucieństwa i niepewności tak, by niczego nie pominąć, oddać sprawiedliwość zarówno ludziom uczestniczącym w wojnie, jak i ówczesnym realiom. Istnieją jednak autorzy, którzy wydają się wręcz stworzeni do zderzenia z taką rzeczywistością i wyjścia z tego pojedynku z wiarygodną i nietuzinkową historią. Do takich osób z pewnością należy John Steinbeck.

Sytuacja w wypadku tego wybitnego twórcy jest tym bardziej intrygująca, że nie mamy tu do czynienia z fikcją literacką, ale z relacją korespondenta wojennego. Człowieka, który towarzyszył wojakom codziennie, w mniej i bardziej podniosłych chwilach. Znajdował się w oku cyklonu i starał się wyłuskać z tego opowieści, w których zawarty byłby konflikt i emocje mu towarzyszące. Dzięki temu powstał podzielony na dwie części zbiór „Była raz wojna. Bomby poszły”.

Pierwsza część skupia się na bardzo osobistych pierwiastkach. Znajdziemy tu wrażenia z pobytu w Anglii, Włoszech czy Afryce. Choć teatr działań drugiej wojny światowej był zróżnicowany, to, co towarzyszyło młodym chłopakom w niej uczestniczącym, nieszczególnie ulegało zmianie. Steinbeck znakomicie potrafił tu pokazać fragmenty codziennych rytuałów, oddać buzującą niepewność i próby stworzenia jakiejś normalności wobec walki, która czai się za rogiem. Poszukiwanie odprężenia, uśmiechanie się wbrew dręczącym niepokojom i odcięcie dwóch rzeczywistości – tej z karabinem w dłoni i późniejszej, niejako po godzinach.

Druga część to już zupełnie inna historia, w której ciekawsze zdaje się tło i kontekst niż sama treść. Jak możemy się dowiedzieć z lektury, jest to opowieść propagandowa, którą autor zgodził się napisać na zlecenie armii Stanów Zjednoczonych. Uważał, że w taki właśnie sposób pisarz może przysłużyć się swoim rodakom na polach bitwy, i zrobił wszystko, by wynieść siły USA pod niebiosa. I choć można się tu dowiedzieć wielu ciekawych rzeczy na temat załogi bombowca, to wychwalanie armii często irytuje i najzwyczajniej w świecie męczy.

Mamy tu do czynienia z klasyczną sytuacją dwóch połówek. Obie na swój sposób są intrygujące, ale to pierwsza naprawdę wciąga. Uderza tym, jak wspaniale Steinbeck potrafi pokazać to, co przerażające, mieszając to z trywialną codziennością i tworząc obraz, który chce się poznawać bez końca. To, co następuje później w „Bomby poszły”, już się nie sprawdza, bo choć wciąż dowodzi zdolności narracyjnych autora, na dłuższą metę trudno znieść patos i dobrnąć do końca.

„Była raz wojna. Bomby poszły” to niewątpliwie zbiór warty sprawdzenia. A autor to wciąż wybitny twórca potrafiący ukazać mniej oczywiste perspektywy i opisać konflikt w taki sposób, do którego nie jesteśmy przyzwyczajeni. Trzeba być jednak przygotowanym, że uczucie pełnej satysfakcji może podczas lektury nie nadejść. Rozbicie na tak diametralnie różne połowy robi swoje i gdy wrażenia z obu łączy się w całość, pozostaje wrażenie niespełnienia, nawet jeśli perspektywa jest tu intrygująca i godna uwagi.

Patryk Rzemyszkiewicz