Moje pierwsze zderzenie z mitami starożytnego Egiptu "na poważnie". Wcześniej czytałem tylko egipską trylogię Riordana ("Czerwona piramida") i książki przygodowo-młodzieżowe w rodzaju "Tajemnica klejnotu Nefertiti" A. Stelmaszyk.
I było bardzo trudno. Nie spodziewałem się takich zawiłości i problemów ze spójnością mitów. Zeszło ponad dwa miesiące studiów. Pierwsze czytanie--ponad miesiąc. Drugie czytanie i składanie zaznaczonych fragmentów w spójną układankę--kolejny miesiąc.
Dlaczego? Egipt Górny i Dolny nie od razu były zjednoczone. W Górnym był inny stworzyciel świata, w dolnym inny. Teby (Amon), Memfis (Ptah), Hermopolis (ósemka prabóstw) i parę innych miast--miały swoje własne systemy wierzeń! W jednym systemie prabóg wynurzył się z praoceanu, w innym z gór zachodu, w jeszcze innym z kosmicznego jaja. Z czasem to wszystko zostało połączone w całość, ale dalej ulegało przemianom. Kiedy mówimy "Mitologia Egiptu"--właściwie należałoby zapytać "za panowania której dynastii?".
Książka w pierwszej kolejności zajmuje się omówieniem różnych wariantów mitu o stworzeniu świata, następnie przechodzimy trochę (czasem w rozproszony sposób) do omówienia różnych mitów o bogach. Niestety tutaj trochę na minus zaliczam, że dość sucho przedstawione zostały najbardziej barwne klasyczne mity: o walce Seta z Ozyrysem, o poczęciu Horusa, o walce Seta z Horusem, o pocięciu Oka Horusa, o poczęciu Wielkiej Piątki przez Nut i Geba, o poskromieniu Sachmet i oddaleniu się Re na plecy Nut podpieranej przez Szu. Mity te, które na wielu stronach internetowych opowiadane są barwnie na wielu stronach przedstawiono tutaj dość sucho, niemal w kilku linijkach, podając niekiedy gąszcz alternatywnych rozwiązań (również kilkulinijkowych). Niby wszystko jest, ale człowiek się po tym prześlizguje za szybko. Zabrakło mi też opisu paru bóstw, znanych mi np. z książek Riordana--takich jak Bes czy Bastet.
Następnie dochodzimy do omawiania wędrówki Słońca po nieboskłonie w dzień, a następnie przez krainę Dat (Duat) w nocy. I tak nad ranem spomiędzy ud bogini Nut "rodzi się" Słońce jako skarabeusz Chepry (żuk gnojarz, pchający słoneczną kulkę gnoju:), a pod wieczór Słońce w postaci bóstwa o głowie barana jest przez boginię Nut połykane.
Szczegóły nocnej wędrówki Słońca-Re w ciele bogini Nut podawane są detalicznie w omówieniach Księgi Amduat (swoista "księga dwunastu godzin nocy"), Księgi Bram (nowszej wersji Amduat), Księgi Jaskiń i Księgi Ziemi. Wszędzie tam mamy opisy podróży barki słonecznej przez krainę Dat, odrodzenia się Re-Ozyrysa (Ozyrys, pan podziemi i Re-słońce zostali w pewnym momencie utożsamieni!) jako Re-Chepry i pokonywania węża Apopisa. Po drodze, podczas tej wędrówki, Wielki Bóg obdziela zmarłych dobrami na Polach Trzcin (raj), a grzeszników skazuje na ogień piekielny. No i lituje się nad topielcami, bo sam Ozyrys był topielcem, po niesławnym ataku Seta i ten rodzaj śmierci był wielce chwalebny.
Wiele miejsca poświęca się fallusowi Ozyrysa. Ozyrys bowiem po śmierci jako mumia począł z Izydą Horusa (notabene ta musiała go dorobić z gliny, bo tej części ciała nie potrafiła odnaleźć po poćwiartowaniu ciała Ozyrysa przez Seta), a ponieważ w krainie Dat odradzał się do postacie Re-Chepry, stanowił symbol płodności i wegetacji. W niektórych ujęciach Księgi Ziemi Słońce odradzało się z... nasienia wytryskującego z członka Ozyrysa... Cóż, pamiętam takie falliczne akcenty z Karnaku, teraz to rozumiem.
Na koniec autor podaje nieco informacji na temat rytuałów wobec zmarłych, np. o konieczności ich karmienia (w późniejszych czasach--symboliczno-magicznego), a także o mumifikacji, w tym o wyciąganiu mózgu przez dziurkę od nosa, o wyciąganiu wnętrzności przez nacięcie w pachwinie i na szyi, moczeniu w sodzie, wypychaniu trocinami i innymi rzeczami, umieszczaniu amuletów, rysunkach i inskrypcjach na bandażach (Księga Umarłych), itd. Co ciekawe, autor sam brał udział w badaniach mumii i dzieli się różnymi "praktycznymi" uwagami, np. odnośnie zapachu przy pracy, odnośnie tego, jak odkrył z zespołem mumię mnicha, którego zabandażowano żywcem. Ciekawe w tym rozdziale jest również historyczne wprowadzenie do badań nad mumiami, gdyż samo słowo "mumia" nie jest egipskie! Jest arabskie i oznaczało pierwotnie... lekarstwo!
Ogólnie, gdybym teraz pojechał do Egiptu po raz kolejny, to zapewne zrozumiałbym znacznie więcej niż bez tego przygotowania. Ale tak naprawdę, ta książka pozostawia jeszcze duży niedosyt i prawdopodobnie nie była ostatnią z tego tematu, jaką przeczytałem.
Ale póki co muszę sobie zrobić przerwę i przygotować się do ferii w Zakopanem:)
Aha, na plus też zaliczam znaczną ilość fotografii (49, na wkładkach kredowych) i rysunków (130--ręki autora, chylę czoła!).
PS, na okładce poranna forma boga Słońca z grobu królowej Nefertari (XIII w. p.n.e.) (Chepry--widać skarabeusza zamiast głowy). A w rogu okładki Oko Horusa (lewe oko--księżycowe; prawe oko to słoneczne Oko Re:)
PS2.
Moje opracowanie tej książki:
http://mer.chemia.polsl.pl/~pborys/MityEgiptu2.pdf

Moje pierwsze zderzenie z mitami starożytnego Egiptu "na poważnie". Wcześniej czytałem tylko egipską trylogię Riordana ("Czerwona piramida") i książki przygodowo-młodzieżowe w rodzaju "Tajemnica klejnotu Nefertiti" A. Stelmaszyk.
I było bardzo trudno. Nie spodziewałem się takich zawiłości i problemów ze spójnością mitów. Zeszło ponad dwa miesiące studiów. Pierwsze...