Czytałam ostatnio po latach "Rok 1984", który się według mnie słabo zestarzał, natomiast lepiej przeczytać tę książkę, a jest dokładnie o tym samym - o reżimie, który próbuje kontrolować wszystko, nawet myśli ludzi. A nie jest żadnym wydumanym pisarstwem, tylko opowieścią z realnego życia, z dobrze zarysowaną psychologią postaci. Strasznie przejmujące jest czytanie książki, której autor zginął właśnie za to, że chciał myśleć samodzielnie.

Czytałam ostatnio po latach "Rok 1984", który się według mnie słabo zestarzał, natomiast lepiej przeczytać tę książkę, a jest dokładnie o tym samym - o reżimie, który próbuje kontrolować wszystko, nawet myśli ludzi. A nie jest żadnym wydumanym pisarstwem, tylko opowieścią z realnego życia, z dobrze zarysowaną psychologią postaci. Strasznie przejmujące jest czytanie książki,...

Lata 90. / Algier

Opowieść o życiu księgarza.

Stolica Algierii / miasto brodatych mężczyzn i kobiet w ciemnych hidżabach położone 800 km na południe od Marsylii / sceneria opowieści o księgarzu podejmującym walkę w obronie słowa, praw człowieka i wolności jednostki, książka o islamskich fundamentalistach / posłańcach fanatyzmu / usiłujących podporządkować każdą sferę życia surowym prawom teologicznym.

Bohater „Ostatniego lata rozumu” ma na imię Yekker / „ten, który się sprzeciwił”.

„Pierwszy kamień, który go dosięgnął rzuciła dziewczynka. Ma dwanaście lat, nie więcej, ale jest już dojrzałym dzieckiem swoich czasów z wpojoną logiką eliminowania i kamienowania. W głębi serduszka nie ma sobie nic do zarzucenia. Stoi po stronie nowego prawa: tego, które pozwala bez wyrzutów sumienia eliminować osoby mające inne przekonania.”

Skromnych rozmiarów proza na temat systemu edukacji „wychowującego” pozbawioną wielkoduszności i odruchów serca młodzież przeznaczoną do walki w imię wiary, gdzie śmierć zadaje się i przyjmuje z przerażającą obojętnością, także opowieść o szykanach, wykluczeniu i niszczycielskiej fali dogmatu nakazującego cierpieć, zadawać cierpnie i unicestwiać innych.

„… chciałby przejść się pustą, spokojną ulicą w cieniu kasztanowców. Tyle, że miasto jest zatłoczone, wrze w nim, jak w ulu, niezależnie od pory dnia i roku. […] To piękne niegdyś miasto, wieczorami zmysłowo pachnące ambrą, stało się nie do życia. Ptaki, które mieszkały w koronach drzew, zapewniając oprawę muzyczną o zmierzchu, wyemigrowały w bardziej przyjazne rejony.”

W ponurym świecie fanatyzmu i źle pojmowanej wiary / pustyni ostrych, tnących kamieni / jedynym autonomicznym terytorium pozostaje świat wyobraźni i książek, ale i ten zostaje bohaterowi odebrany. Zdjęcie na okładkę, podczas podróży po krajach północnej Afryki, wykonał włoski fotograf Vincenzo Conttinelli. Arabski napis na szyldzie księgarni oznacza „książki światła”.

Kameralna proza o ogromnej sile rażenia.

Lata 90. / Algier

Opowieść o życiu księgarza.

Stolica Algierii / miasto brodatych mężczyzn i kobiet w ciemnych hidżabach położone 800 km na południe od Marsylii / sceneria opowieści o księgarzu podejmującym walkę w obronie słowa, praw człowieka i wolności jednostki, książka o islamskich fundamentalistach / posłańcach fanatyzmu / usiłujących podporządkować każdą sferę...

Bractwo Straży kontrolujące przestrzeganie w Algierii "jedynie słusznych wartości" i księgarz, który próbuje pozostać człowiekiem wrażliwym na zakazane piękno - "Wszystko, co niewidzialne i nieuchwytne, co czyni życie piękniejszym, bardziej ożywczym, przestało dostarczać swojej esencji i szeptać nam swoje tajemnice". Ciekawe spostrzeżnie na rolę, jaką odgrywają w naszym życiu książki. A dlaczego zakazano prognozy pogody w telewizji? Musicie się o tym sami przekonać. Ukłony w stronę tłumaczki, która wspaniale oddała treść po polsku. Polecam tę perełkę!

Bractwo Straży kontrolujące przestrzeganie w Algierii "jedynie słusznych wartości" i księgarz, który próbuje pozostać człowiekiem wrażliwym na zakazane piękno - "Wszystko, co niewidzialne i nieuchwytne, co czyni życie piękniejszym, bardziej ożywczym, przestało dostarczać swojej esencji i szeptać nam swoje tajemnice". Ciekawe spostrzeżnie na rolę, jaką odgrywają w naszym...

Tahar Djaout został zamordowany przez islamskich fundamentalistów w 1993 roku, zanim skończył tę książkę. A jako że jest to właśnie powieść o fundamentalizmie, o strachu, o znaczeniu słowa pisanego, nie da się tu oddzielić literatury od faktu.
Warto przeczytać, choćby po to, żeby się przekonać, że Algieria nie leży wcale daleko (swoją drogą te same uczucia strachu i niemocy, na którą składa się nie tyle strach co bezbrzeżne zdumienie szaleństwem wokół opisuje i Djaout, i Żadan),a religijny fanatyzm, niezależnie od sztandaru, zawsze głosi to samo.

Tahar Djaout został zamordowany przez islamskich fundamentalistów w 1993 roku, zanim skończył tę książkę. A jako że jest to właśnie powieść o fundamentalizmie, o strachu, o znaczeniu słowa pisanego, nie da się tu oddzielić literatury od faktu.
Warto przeczytać, choćby po to, żeby się przekonać, że Algieria nie leży wcale daleko (swoją drogą te same uczucia strachu i...

Strzeż się człowieka jednej książki.

Wszystkie dyktatury toczą wojnę z książkami, chociaż w różnym stopniu. Reżim religijny, który opisuje Djaout, nie toleruje żadnych książek świeckich. Nie toleruje muzyki, nauki, zabroniono nawet… prognozy pogody. Jest tylko jedna totalna boska Prawda. To, co wiąże się z nowoczesnością, jest przyjmowane przez władzę tylko o tyle, o ile służy kontroli społeczeństwa i pozbywaniu się przeciwników.
Co jest może najbardziej wstrząsające? Skuteczna indoktrynacja dzieci i młodzieży. Mali fanatycy terroryzują rodziny, na ulicy zbierają się w bandy, by obrzucać kamieniami nieprawomyślnych. Taka „rewolucja kulturalna” po algiersku.
Dobrze, że ta książka jest krótka, bo przytłacza bezsilność i samotność bohatera, beznadziejność jego sytuacji.
Tahar Djaout został zamordowany przez islamskiego fanatyka w 1993 roku.

Strzeż się człowieka jednej książki.

Wszystkie dyktatury toczą wojnę z książkami, chociaż w różnym stopniu. Reżim religijny, który opisuje Djaout, nie toleruje żadnych książek świeckich. Nie toleruje muzyki, nauki, zabroniono nawet… prognozy pogody. Jest tylko jedna totalna boska Prawda. To, co wiąże się z nowoczesnością, jest przyjmowane przez władzę tylko o tyle, o ile...

Tahar Djaout Ostatnie lato rozumu, najpierw wojna o uzyskaną w 1962 roku, niepodległość, następnie lata dziewięćdziesiąte i dojście do głosu fundamentalistów islamskich, wreszcie czasy współczesne, Algieria już od wielu lat nie może cieszyć się spokojem. W latach 1994-1995 w Algierii zamordowano więcej dziennikarzy, niż zginęło ich w tym czasie na całym świecie. Wśród nich był również Tahar Djauot mieszkający w Algierii poeta i dziennikarz, który zginął w zamachu dokonanym przez islamskich fundamentalistów, a jego Ostatnie lato rozumu, choć niedokończone, okazuje się być odważnym głosem jednostki, która z dnia na dzień traci prawo do wolności, niezależności i możliwości wyrażania własnych poglądów.

"Dziś, nie licząc nawoływań muezina do modlitwy, wygnano z miasta wszelką muzykę. Wszystko, co niewidzialne i nieuchwytne, co czyni życie piękniejszym, bardziej ożywczym, przestało dostarczać swojej esencji i szeptać nam swoje tajemnice. Świat stał się niemy, nieprzenikniony i posępny; przywdział żałobne szaty. (...) Nadeszły czasy, w których nie zadaje się pytań, ponieważ te są dziećmi niepokoju lub arogancji, a one z kolei są owocami pokusy i pożywką dla bluźnierstwa."

Boualem Yekker, prowadzący niewielką księgarnię, nie umie podporządkować się nowym rządom skierowanym przeciwko literaturze i sztuce, przeciwko ludziom, którzy chcą głośno wyrażać myśli, cieszyć się różnorodnością i pięknem otaczającego świata. Najpierw traci rodzinę, a następnie coraz bardziej osaczony przez wprowadzających nowy porządek w kraju radykałów, traci również księgarnię, ostatnią ostoję wolności.

Chociaż autorowi nie udało się dokończyć książki, to jego słowa, zawsze aktualne, pozostają w umyśle na długo, przerażają, a zarazem zmuszają do myślenia. Głosu, który zabiera Tahar Djaout w dyskusji na temat wolności człowieka i fanatyzmu, trzeba wysłuchać koniecznie!

Tahar Djaout Ostatnie lato rozumu, najpierw wojna o uzyskaną w 1962 roku, niepodległość, następnie lata dziewięćdziesiąte i dojście do głosu fundamentalistów islamskich, wreszcie czasy współczesne, Algieria już od wielu lat nie może cieszyć się spokojem. W latach 1994-1995 w Algierii zamordowano więcej dziennikarzy, niż zginęło ich w tym czasie na całym świecie. Wśród nich...

Jakie to szczęście, że istnieją takie wydawnictwa jak Claroscuro, które wydają takie perełki jak „Ostatnie lato rozumu”. Lubię to wydawnictwo bardzo, wydają świetne rzeczy, ale nie wiem czemu nie spodziewałem się po tej książce niczego ponad „naprawdę dobra”. Okazała się znakomita.

Tahar Djaout – tragicznie zmarły autor powieści (został zastrzelony przez islamskich fundamentalistów) – serwuje nam historię człowieka, który z przerażeniem, smutkiem, czasem rozpaczą, obserwuje gwałtownie zmieniający się wokół świat. Do władczy dochodzą fanatycy religijni, ekstremiści, którzy za cel swój postawili wykorzenienie wszystkiego co bezbożne – w tym szeroko pojętą kulturę i sztukę. Boualem Yekker – główny bohater – jest jedną z ofiar tego fanatyzmu, prowadzi bowiem księgarnie. A jak wiadomo książki są zakazane, zawierają niedozwolone treści, są niebezpieczne i wywrotowe. Yekker nie jest jednak potulną ofiarą reżimu, nie zmienia poglądów w imię własnego bezpieczeństwa, nie próbuje udawać, że jest bogobojnym wyznawcą, brzydzi się fałszem. Traci przez to najpierw rodzinę, potem księgarnie a następnie bezpieczeństwo albowiem zapowiedziano mu, że zginie.

Rewelacyjna powieść, z jednej strony mocna i emocjonalna a z drugiej bardzo subtelna, kameralna, liryczna wręcz. Przepiękne opisy przyrody czy otoczenia przeplatają się z dosadnymi relacjami na temat religijnych ekstremistów, ich rządów i metod działania. Bardzo wyważona, stonowana i niesamowicie plastycznie opisana fabuła. Gorąco polecam, mała rzecz ale wrażenia pozostawia ogromne.

Jakie to szczęście, że istnieją takie wydawnictwa jak Claroscuro, które wydają takie perełki jak „Ostatnie lato rozumu”. Lubię to wydawnictwo bardzo, wydają świetne rzeczy, ale nie wiem czemu nie spodziewałem się po tej książce niczego ponad „naprawdę dobra”. Okazała się znakomita.

Tahar Djaout – tragicznie zmarły autor powieści (został zastrzelony przez islamskich...

„Pewnego dnia ludzie poczuli, że są zmęczenie myśleniem. Ich umysły opanowało zniechęcenie, rozum zaczął zawodzić. Ci, którzy jak cierpliwe i zdeterminowane pająki tkające mrok czekali, aż myśl upadnie i abdykuje, wyszli z ukrycia i rozsiali się na wszystkie strony. Zapanowała ciemność.

Od tamtej pory ludzie poruszają się w niej bez odrobiny światła. Wygnano muzykę i taniec. Wygnano wszystko, co roznieca bezbożne emocje. Młodzi nie umieją już śpiewać; są zajęci wielbieniem dogmatu, który wklucza, wypraszaniem męczeństwa i skazywaniem na nie. Tylko świat wyobraźni jest jeszcze dozwolony dla tych, którzy umieją schronić się w sobie. To jedyne autonomiczne terytorium, niedostępne dla strażników katów.”

„Ostatnie lato rozumu” Tahar Djaout, wyd Claroscuro

O wolności, (nie tylko słowa) o mocy słowa zarówno tego w jednej słusznej książce jak i w tych zakazanych, nie tylko w kontekście wielkiej polityki i ciemiężonego narodu. Słowo jako budulec wyobraźni i jako budulec muru. I słowo przeciwko słowu.
I o wolności wyboru, o możliwości podejmowana decyzji, dokonywania wyborów samodzielnie, zgodnie ze sobą, swoją potrzebą fantazją i ciekawością
Bo tak naprawdę ilu z nas uzurpuje sobie prawo do racji? Tej jedynej słusznej? (W jakiejkolwiek kwestii od poglądów, obyczajów przez kulturę – co warto, co nie warto, po strój.),i nie są to tylko wielcy dyktatorzy... Ilu z nas chce narzucić swoje zdanie innym? I ilu z nas bezmyślnie słucha nakazów i zakazów?
I wreszcie ilu z nas pragnie uciec? I ucieka w przeszłość, do pamięci, krainy szczęśliwości, gdzie można zaznać ukojenia i spokoju, gdzie nikt prócz nas nie ma dostępu? A ilu z nas nie znajduje drogi ucieczki? Ilu z nas odkrywa, że wyobraźnia jest azylem (jedynym). Jak to leciało u Turnaua? "Zanim mi szlaki wyobraźni | Zmienią na szyny tramwajowe ... "
I o tym jak dzieci są przeciwko ojcu i jak jedna księga jest ponad wszystkie. I o próbie wytrwania w zgodzie ze sobą...

Wielopłaszczyznowa, bogata w treść książka. Po raz kolejny jestem zadziwiona jak w tak niewielkiej objętości może się kryć tak wiele spraw, tak wiele myśli i tak dużo poezji. Po lekturze człowiek aż kipi od emocji i zastanawia się czy przespał już to ostatnie lato rozumu czy może jest jeszcze szansa na ratunek.

„Pewnego dnia ludzie poczuli, że są zmęczenie myśleniem. Ich umysły opanowało zniechęcenie, rozum zaczął zawodzić. Ci, którzy jak cierpliwe i zdeterminowane pająki tkające mrok czekali, aż myśl upadnie i abdykuje, wyszli z ukrycia i rozsiali się na wszystkie strony. Zapanowała ciemność.

Od tamtej pory ludzie poruszają się w niej bez odrobiny światła. Wygnano muzykę i...

Na powstałą w języku francuskim literaturę Maghrebu składają się przede wszystkim dzieła pisarzy algierskich, marokańskich i tunezyjskich. Wśród nich na uwagę zasługuje Tahar Djaout (1954-1993),którego „Ostatnie lato rozumu” („Le Dernier Été de la raison”, 1999) opublikowało właśnie Wydawnictwo Claroscuro.

Powieść stanowi idealną lekturę na czas naszego zamknięcia, albowiem ukazuje zamknięcie stokroć potworniejsze. Jego ofiarą pada Boualem Yekker, niepozorny księgarz. Odkąd przyszło mu żyć „w nowej erze, w którą wszedł […] kraj”, znalazł się jakby „na innej planecie”. Mianowicie państwo „opanowała niekontrolowana histeria”, „energia fanatyzmu”. Dotychczasową Republikę zastąpiła Wspólnota w Wierze. Jej przywódcy postawili uczynić „z tego świata królestwo nabożności”. W tym celu teologia zawiera sojusz z technologią: „Do rozpowszechnienia nowej wiedzy zostały zmobilizowane meczety, uczelnie, radio, telewizja, a nawet kluby sportowe”. Przybywa urzędników ds. wiary, strażników sumienia, nadzorców moralności, boskich pełnomocników. Samozwańczy „eksperci w turbanach” autorytatywnie wypowiadają się „w dziedzinach tak różnorodnych, jak fizyka nuklearna, cybernetyka, astronomia, biurotyka, lingwistyka, psychoanaliza” itp. U podstaw edukacji, propagandy, inwigilacji, kontroli i terroru spoczywają: „niewzruszona pewność”, „niepodważalne prawdy”, „przekonanie o nieomylności, […] pogarda dla dialogu”, egzekwowane przez Bractwo Straży. Prześladowani są nade wszystko artyści i intelektualiści, w dalszej kolejności ateiści i agnostycy, ekscentrycy i wolnomyśliciele, także kobiety. Wszystko po to, by zneutralizować każdy przejaw zwątpienia i wyplenić antropocentryzm, krytycyzm, relatywizm, pluralizm, demoralizację. Ponadto podporządkować zachowanie obywateli trzem nadrzędnym ideom: posłuszeństwo, pokora, przeciętność.

Całość zawdzięcza tytuł zdaniu rozpoczynającemu czwarty rozdział: „Boualem Yekker nazywa tę porę roku ostatnim latem rozumu”. Metafora nam nieobca za sprawą Witkacego i jego „Pożegnania jesieni”. Również zapowiada apokalipsę. Dosłowną: to, czego doświadcza bohater, przypomina totalitaryzm rodem z głośnej, aż po dwakroć (1966 i 2018) zekranizowanej antyutopii Raya Bradbury'ego pt. „451 stopni Fahrenheita”. I tu rzecznicy „nowego, bezwzględnego i autorytarnego porządku” stosują identyczne metody: „Niszczyli instrumenty muzyczne, palili taśmy filmowe, darli płótna obrazów, rozbijali rzeźby na drobne kawałki” i oczywiście ograniczali dostęp do literatury. „Po co komu książki, skoro istnieje Księga?” – ich los jest przesądzony, bez wyjątku doczekają autodafe. Tymczasem Yekker uważa je za błogosławieństwo: dzięki nim „żył wielokrotnie” (to akurat Czechowicz, nieprzypadkowo: zob. s. 118). Niezmiernie oczytany, zwłaszcza w klasyce, poprzestał na „sprzedaży arcydzieł”, chociaż marzył, by zostać sławnym pisarzem. Teraz jednak księgarni nikt nie odwiedza. Ukryty w jej półmroku wraz z Alim Elbouligą – nawet nie przyjacielem, tylko takim jak on „odszczepieńcem” – oczekuje definitywnej katastrofy. W międzyczasie rozpamiętuje przeszłość. „Tylko życie w wyobraźni jest jeszcze dozwolone”. Wspomina zatem dzieciństwo, rodziców i brata: „byli szczęśliwi”. Wspomina rodzinę, którą bezpowrotnie utracił: żonę, syna, a szczególnie wzruszająco córkę: „Czy na świecie jest coś piękniejszego od małej dziewczynki?”. Wspomina rodzinne miasto, tak „niegdyś radosne”; zawsze bardziej interesowało go „pasjonujące otoczenie, urzekające i groźne zarazem”, aniżeli koraniczna szkoła czy obietnice zbawienia. Ukochał doczesność, co niewybaczalne.

Trudno mu przystać na to, jak bardzo zmienił się świat. Naraz okazał się „niemy, nieprzenikniony i posępny; przybrał żałobne szaty”; stał się nieprzyjazny, oschły, „zamknięty, skamieniały”, zdewastowany, „zmieniony w pustynię”, tożsamy z kostnicą, „duszny, opresyjny”. No właśnie, niniejszym wypadałoby ustalić, kiedy i gdzie dokonuje się tak wnikliwie opisane „upiorne tu i teraz”. Profesor Charles Bonn słusznie zauważa: „Czytelnik, któremu obca jest rzeczywistość Maghrebu, otwierając po raz pierwszy algierską powieść, najczęściej szuka w niej dokumentu o życiu nieznanego mu społeczeństwa”. Pod tym względem lepiej sprawdzają się wcześniejsze dzieła Djaouta, tutaj cokolwiek trudno zidentyfikować czas i miejsce akcji. Owszem, na pewno Afryka Północna, jej zachodnia część, co można wywnioskować po porównaniu: „Berberowie rozmnożyli się jak mangusty [...]”. Prawdopodobnie Algieria – narrator odnotował rozmowę kierowców o Akbou. Nadmorska lokalizacja stolicy, o której kilkakrotnie mówi, wskazuje na Algier, poza tym posługuje się kryptonimami: „niedaleko B.”, przylądek S.”, „wyspy H.” itd. Natomiast czas akcji to raczej koniec ubiegłego wieku. Odpowiedzialny za poprzedzające powieść „Wprowadzenie” Alek Baylee Toumi podpowiada: „pomiędzy 1990 a 1992”. Nie sposób tego potwierdzić, bowiem mamy do czynienia z historią alternatywną.

By w pełni zrozumieć, co i dlaczego stworzył Tahar Djaout, warto zapoznać się z pracami Szymona Niedzieli na temat konfliktów wewnętrznych w Algierii we wzmiankowanym okresie. Przedłożę wyłącznie niezbędny fragment: „Wzrost postaw fundamentalistycznych w Algierii nastąpił w dekadzie lat osiemdziesiątych. [...] Pojawiły się hasła wzywające do walki z laicyzacją i liberalizacją. […] W 1989 r. powstała muzułmańska partia polityczna – Islamski Front Ocalenia (Front Islamique du Salut FIS). [...] W wyborach parlamentarnych 26 grudnia 1991 r. FIS zdobył większość głosów. Drugą turę wyznaczono na 11 stycznia 1992 r. Nigdy do niej nie doszło, gdyż władze zdecydowały się na zamach stanu. […] Rządzący Algierią generałowie przekazali światowej opinii publicznej istotny komunikat – ewentualne zwycięstwo fundamentalistów w Algierii oznaczać będzie terror wewnętrzny i wybuch wojny domowej. Ponadto dojdzie do proliferacji integryzmu na cały Maghreb i Sahel. Stabilizację w Algierii gwarantuje tylko rząd, czyli Front Wyzwolenia Narodowego (Front de Libération National FLN),a FIS należy zniszczyć w zarodku”. Ten konflikt między władzą centralną a ugrupowaniami islamistycznymi pogrążył państwo w głębokim kryzysie i pochłonął około 150–200 tysięcy ofiar. Stan wyjątkowy został zakończony w 2012 roku, sytuacja powoli się stabilizuje.

Tym samym po odzyskaniu niepodległości nigdy nie ustanowiono w Algierii hierokracji. Zagrożenie było jednak realne, o czym świadczy seria egzekucji wykonanych przez islamistów na tamtejszych intelektualistach. W 1993 roku zamordowany został także Tahar Djaout (powstał o tym nawet dokument BBC),a „Ostatnie lato rozumu” ukazało się pośmiertnie, sześć lat później. Według krytyków to „humanistyczny testament”, „bezwzględny protest przeciwko nietolerancji”, „afirmująca życie i […] niebezpieczna literatura”, „wezwanie do oporu, tajny manifest”, itp. Tak jakby nie doczytali owej pozycji. Fundamentaliści religijni nie interesują się niczym poza świętymi księgami – ajatollah Chomeini wydał fatwę na Salmana Rushdiego bez lektury „Szatańskich wersetów”. Znamy też mankamenty literatury tendencyjnej, zaangażowanej, interwencyjnej. Charlesa Bonna, uprzednio już wspomnianego badacza frankofońskiego piśmiennictwa z regionu Maghrebu, niepokoi nadmiar „tekstów okolicznościowych, dających świadectwo niewątpliwie potwornej teraźniejszości, która jednak sama z siebie nie wystarcza do stworzenia literackiej jakości”.

Dlatego walorów dyskretnego i mądrego dzieła Djaouta doszukiwałbym się w innym wymiarze. Po pierwsze, nie znajdziemy w nim pospolitej publicystyki: to bardziej „alegoria”, co słusznie odnotował nigeryjski noblista, Wole Soyinka, niż reportaż. Po drugie, kondensuje ono „wszystkie utopie czystości”, wielokrotnie analizowane przez autora – na przykład w „Wyobrażaniu pustyni” („L'Invention du désert”, 1987). Tam koncentruje się m.in. na wystąpieniu przywódcy religijnego Almohadów, imama Muhammada Ibn Tumarta (1070-1132),którego postawa i poglądy w jednym tylko akapicie zostały scharakteryzowane jako: nieprzejednane, niezachwiane, niepodważalne. Z kolei inkwizytorzy Wspólnoty w Wierze wyraźnie podkreślają, iż nawiązują do tysiącletniej tradycji islamskiego fundamentalizmu: „Jesteśmy ich godnymi spadkobiercami i kontynuatorami ich dzieła”. Po trzecie wreszcie, momentami odnosiłem wrażenie, że obcuję... z „notatkami filologa” na miarę tych Victora Klemperera. Należy podkreślić zasługę tłumaczki, Gabrieli Hałat: otrzymaliśmy tekst napisany nie tylko pięknym językiem, lecz przede wszystkim niezmiernie precyzyjny w opisie przebiegu opresji społecznej oraz sytuacji i przeżyć głównego bohatera.

Węgierski prawnik, politolog i eseista, István Bibó (1911 – 1979),zdefiniował istotę demokracji następująco: „Być demokratą to przede wszystkim znaczy: nie bać się”. Tutaj nastrój zagrożenia jest wszechobecny, udziela się nam od inicjalnego ostrzeżenia: „Oko Wszechwiedzącego w każdej chwili może się otworzyć...”. Bohater „czuje wielki niepokój”, „prześladuje go obsesyjny lęk”. Zewsząd jest osaczony: przez dzieci, które dopuszczają się linczów, przez przypadkowo spotkanego autostopowicza, za sprawą anonimowych telefonów i w sennych koszmarach. Tak wygląda jego codzienność. Nie ma komu zaufać: „Każdy boi się odkryć nie tylko przed sąsiadem, ale i przed przyjacielem, bratem, dzieckiem”. Nie istnieją żadne perspektywy lepszej przyszłości: właśnie dzieciom i młodzieży, a także wychowującym je kobietom, najmocniej udziela się „nadludzka, nieludzka wiara”. Pozbawiony nadziei, prowadząc „życie na niby”, doprowadzony do desperacji – zamyśla nawet „spalić i księgarnię, i swoją prywatną bibliotekę”. Jeśli komuś się wydaje, iż napisałem za dużo, wyprowadzam go z błędu: oddałem zaledwie fragment tego fresku o dyskryminacji.

Chyba jedyną konsolację gwarantuje... okładka. Faktycznie piękna, tajemnicza. Fotografię, którą wykorzystało Wydawnictwo Claroscuro, wykonał Viencenzo Cottinelli podczas eskapady po Afryce Północnej i udostępnił przez wzgląd na szacunek do Tahara Djaouta (zob. nota s. 143). Dopowiedzmy jeszcze, iż córka tegoż przekonuje, że najlepszy hołd, jaki możemy złożyć jej zamordowanemu ojcu, to lektura jego dzieł. Może nie stanowią arcydzieł, ale na pewno są istotne i wybitne.

***

Literatura uzupełniająca i cytowana:
Tahar Djaout, „Wyobrażanie pustyni”, przeł. Magdalena Płuta, „Literatura na Świecie” 2003, nr 11-12 (388-389),s. 231-253 (dwa fragmenty).
Charles Bonn, „Kontekst. O »Nadjmie« Kateba Yacine'a”, przeł Maryna Ochab, [w:] tamże, s. 47-63.
Charles Bonn, „Powieść algierska na przełomie wieków: od dynamiki grupowej do »postmodernistycznego« rozproszenia”, przeł. Anna Wasilewska, [w:] tamże, s. 382-388.
Szymon Niedziela, „Konflikty wewnętrzne w Algierii – ujęcie historyczne i współczesność”, ,,Zeszyty Naukowe AON” 2009, nr 1 (74),s. 272–297.

Pierwodruk: https://www.facebook.com/zarowisko

Na powstałą w języku francuskim literaturę Maghrebu składają się przede wszystkim dzieła pisarzy algierskich, marokańskich i tunezyjskich. Wśród nich na uwagę zasługuje Tahar Djaout (1954-1993),którego „Ostatnie lato rozumu” („Le Dernier Été de la raison”, 1999) opublikowało właśnie Wydawnictwo Claroscuro.

Powieść stanowi idealną lekturę na czas naszego zamknięcia,...

Poruszające studium utraty wolności. Mocna rzecz.

Poruszające studium utraty wolności. Mocna rzecz.