Dzieciństwo, jakże wspaniale wspomina się je z perspektywy Europejczyka, któremu w dobie demokracji w sumie niczego nie brakowało. Była tania oranżada, gumy z naklejkami, zapiaszczone, ale jednak boisko, place zabaw, gry na kartridżach. Zawsze było co do garnka włożyć, z kim wyjść na dwór i pograć. Zero trosk, no może prócz szkoły. Wspominam o tym, bo znając własną perspektywę, trudno pomyśleć o innej, tej z mniej zasobnych części globu, która wcale nie musi być tak wspaniała, co nie znaczy, że była automatycznie zła.

Podobnie rzecz ma się w autobiograficznej książce znanego komika Trevora Noaha, który opowiada o swoim dorastaniu. Pozornie nie brzmi to zbyt imponująco, ale jeśli dodamy do tego, że wychował się w RPA w czasach apartheidu, narracja przestaje być już oczywista. Szczególnie, że Noah jest Mulatem, co dodatkowo komplikowało sytuację. Mówiąc w skrócie jeśli rasizm dla czarnoskórego był zły, ten dla Trevora został podniesiony do kwadratu.

Nawet nie wiem od czego zacząć, bo „Nielegalny” ma w sobie masę interesujących treści, o których warto wspomnieć. Z racji, że główny bohater para się humorem, nie inaczej jest w jego opowieści. Pewne anegdoty w jego wykonaniu zwalają z nóg, a dystansu do własnej osoby wielu mogłoby mu pozazdrości. Widać to także w stylu, który jest lekki, przyjemny, na swój sposób gawędziarski, choć niepozbawiony wielu trafnych opisów.

Skoro już przy opisach jesteśmy warto zaznaczyć, że autor bardzo umiejętnie i mimowolnie zarysowuje na czym polegał apartheid. W jaki sposób się rozprzestrzeniał, kogo obejmował i z czym się wiązał. Świetnie obrazuje małe szczegóły, które wywierają spore wrażenie, jak chociażby fakt, że nie mógł chodzić z mamą za rękę. Często podążał po drugiej strony ulicy, gdyż był żywym dowodem na to, że odpuściła się ona współżycia z białym osobnikiem.

To oczywiście pierwszy przykład z brzegu, ale może być niezłym wstępem do kolejnej ważnej treści w „Nielegalnym”. Mianowice tożsamości rasowej, z którą i nic w tym dziwnego, bohater miał spory problem. Począwszy od tego, że choć bardzo tego nie chciał, determinował go kolor skóry i często wiązał się z dość zaskakującym wykluczeniem. Według tamtejszej nomenklatury był… biały zaś zdecydowanie bliżej w zakresie wspólnych kontaktów i zrozumienia sytuacji było mu do czarnoskórych.

Wygląda to wszystko skomplikowanie, ale w pewien sposób idealnie współgra z dzieciństwem Noaha, o jakim opowiada. Rzeczach, które każdy z nas przeżył na własnej skórze, jak niespełnione miłości czy małoletnie wybryki, które kontrastują z światem nieokiełznanych animozji wynikających z wyglądu czy też pochodzenia. Przeciwności, jakie dla nas, osób żyjących w odmiennej rzeczywistości, są cokolwiek abstrakcyjne.

Jednak przy tym całym galimatiasie sprawionym przez władzę, wiodącą rolę pełni tu relacja matki z synem. Rodzicielki, która może i do łagodnych nie należy, ale trudno w jej temperamencie nie dostrzec oddania i miłości. Noah wspomina zarówno pełne wzajemnego zrozumienia zbliżenia, jak i srogie szermierki słowne i kary za pewne przewinienia. Dodaje do tego skomplikowaną relację z ojczymem, prezentując przy okazji zależność żon od mężów i szeroko pojętej rodziny na terenach RPA w tamtych latach i nie tylko.

Trevor Noah pokazał jak napisać książkę, która z jednej strony jest świetnym materiałem socjologicznym, a z drugiej nostalgiczną opowieścią o dzieciaku i jego zmaganiach z codziennością. Nie brakuje tu humoru, co nie znaczy, że zabrakło powagi. W lekkim stylu kryje się siła spostrzeżeń i ciekawej perspektywy jaka wynika z przyjrzenia się pewnym sytuacjom po latach. Do tego jest to wspaniały hołd dla wszystkich matek, które ciężką pracą i wyrzeczeniami próbują wychować nas na ludzi. Nic tylko czytać, bez względu na przedział wiekowy.

Patryk Rzemyszkiewicz