Co składa się na „amerykańską specyfikę”? Trudno stwierdzić jednoznacznie, choć sformułowanie to pada w wielu rozmowach na temat kultury i obyczajowości USA. Wydaje się, że jakąś część owej specyfiki doskonale ilustruje temat omawianej książki, bo, odpowiedzmy sobie na to pytanie szczerze, drodzy Państwo: gdzie indziej mógłby zrodzić się prąd (żeby nie powiedzieć „moda”) porywania samolotów, aby wyjechać z kraju, który nie spełnia wygórowanych oczekiwań?

„Niebo jest nasze” czyta się jak beletrystykę – i, żeby nie wprowadzić nikogo w błąd, dodam, że uważam fakt ten za jedną z największych zalet tej książki. Autor udowadnia, iż literacka rekonstrukcja historyczna może być zarazem rzetelna i drobiazgowa, czego oczekiwać mogą odbiorcy zainteresowani tematem jako takim, jak i fabularnie atrakcyjna, co bez wątpienia docenią czytelnicy oczekujący wciągającej opowieści. Od wydania „Z zimną krwią” Trumana Capote’a minęło ponad pięćdziesiąt lat, ale jego duch pozostaje w amerykańskiej literaturze żywy – o czym świadczy książka Brendana I. Koernera.

Dla „Niebo jest nasze” kluczową sprawą okazuje się połączenie warstwy dokumentalnej z narracyjną. W pierwszej autor szeroko zarysowuje tło historyczne, omawia piractwo powietrzne jako ogólne zjawisko, zajmuje się jego przyczynami i konsekwencjami. Nie oznacza to jednak, że i tutaj nie popisuje się literackim kunsztem: pierwsze porwania samolotów opisuje tak, jakby były niegroźnym wybrykiem zagubionych w swym szaleństwie, zmęczonych ludzi. Czy to spojrzenie tendencyjne, które ma po prostu rozbawić i rozerwać czytelnika? Trudno wysnuwać wobec Koernera taki zarzut, kiedy wziąć pod uwagę zaskakującą niechęć przewoźników do zmierzenia się z tym problemem – ci dochodzą do wniosku, że są gotowi zaryzykować nadmiarowe loty do Hawany, która była sztandarowym celem nieprzygotowanych często porywaczy. Na początku lat 60. porwanie samolotu wydaje się być zabawą.

Jednak to narracyjna warstwa „Niebo jest nasze” jest tym, co tygrysy (i mniejsze koty w sumie też) lubią najbardziej: opowieścią. Koerner przybliża czytelnikowi losy Rogera Holdena i Cathy Kerkow, dwójki porywaczy, którzy uwikłali się w piractwo powietrzne tak bardzo, że stali się jego ikonami. Ten pierwszy zdaje się skupiać wszystkie przyczyny pchające żyjących w latach 60. i 70. Amerykanów do najróżniejszych szaleństw, wśród których porwania samolotów są tylko epizodem: to weteran z Wietnamu, głęboko przekonany o tym, że został źle potraktowany przez armię (ma rację), będący w dodatku ofiarą zachowań rasistowskich. Ona natomiast uosabia drugą stronę dwudziestowiecznej Ameryki: Kerkow jest Ameryką roześmianą, Ameryką hołubiącą wolność, Ameryką hippisowską, naiwną i beztroską. Koerner ma więc doskonały temat, bohaterów atrakcyjnych zarówno psychologicznie, jak i symbolicznie, i historię, która, wraz z rozwojem lektury, okazuje się thrillerem politycznym najwyższej próby, w którym znajduje się miejsce dla prezydenta Algierii, przywódców Czarnych Panter i francuskich gwiazd filmowych – to wszystko składa się na wyjątkowy materiał literacki.

Jest więc w „Niebo jest nasze” sporo politycznych przepychanek skupionych wokół nowego rodzaju przestępstwa, które ewoluuje szybciej niż rząd może reagować, jest obszerna analiza przyczyn (wśród których, poza traumą wietnamską i rasizmem, znajduje się także prozaiczny zawód amerykańskim snem nie do spełnienia), jest w końcu fascynująca opowieść. Czego brakuje? Głębszego powiązania dwudziestowiecznego piractwa powietrznego ze współczesnym terroryzmem. Koerner nie odnosi się w żaden sposób do zamachów z 11 września 2001, mimo że książka została wydana grubo ponad dziesięć lat po tej pamiętnej dacie. Autor unika tematu jak ognia, raz bodaj wspominając o strachu przed lotami, który – uśpiony jakieś czterdzieści lat temu, kiedy lotniska wprowadziły powszechne kontrole osobiste – powrócił na początku XXI wieku.

Mimo tej drobnej bolączki „Niebo jest nasze” to przykład literatury faktu w najlepszym stylu. Jeśli szukają Państwo lektury, która zaspokaja zarówno głód dobrego dokumentu, jak i świetnie opowiedzianej historii, to trudno byłoby o lepszy wybór.

Bartosz Szczyżański