Wydawać by się mogło, że po tylu latach spędzonych nie tyle nawet na lekturze, co na kupowaniu książek, człowiek w pewnych kwestiach zmądrzeje; mnie się, niestety, nie udało i cały czas nie mogę powstrzymać się przed czytaniem tego, co wydawca ma do powiedzenia na okładce. W przypadku „Zapomnianego walca” wyszło mi to jednak na dobre – odnalazłem tam pytanie kluczowe dla omawianej powieści Anne Enright: czy o zdradzie małżeńskiej można napisać jeszcze coś świeżego i oryginalnego?

Na początku lektury można mieć co do tego wątpliwości, bo zaczyna się ona bez większych zaskoczeń. Roztrzęsiona i nieułożona bohaterka wydaje się być personifikacją archetypicznej kobiety, którą ktoś – w domyśle: książę na białym rumaku – musi odkryć, a małomiasteczkowe (czy też może drobnomieszczańskie) okoliczności, w których przedstawia czytelnikowi przyszłego kochanka z pewnością nie poprawiają sytuacji. W oczy rzuca się natomiast głęboka ironia – Enright siecze jej ostrzem bez najmniejszego wahania i to nie tylko przy okazji komentarzy głównej bohaterki (pełniącej rolę narratorki) dotyczących innych postaci, ale także wtedy, gdy ta mówi o sobie.

Szybko okazuje się, że kąśliwe uwagi to tylko wierzchołek góry lodowej, którą jest opis romansu w „Zapomnianym walcu”. Uderzają przede wszystkim niespodziewane w tym tyglu emocji stonowanie oraz racjonalność – miłość Giny i Seána wybucha w kilku płomiennych scenach, ale jej temperatura błyskawicznie spada w konfrontacji z codziennymi problemami: ostracyzmem ze strony znajomych i przyjaciół, ujawniającymi się dopiero po dłuższym czasie nawykami partnera, kwestiami finansowymi. Enright bywa nieco rozmarzona, może nawet romantyczna, ale ckliwości nie ma w „Zapomnianym walcu” za grosz. Wielkie uczucie nie trwa w izolacji, nie pokona wszelkich przeciwności samo przez się, a kochankowie zderzają się ze ścianą nieskończonych kompromisów – gorący romans zostaje zdegradowany do prozy życia.

W pewnym momencie jednak główny wątek schodzi na drugi plan (o ile, oczywiście, taka karkołomna ewolucja jest w ogóle możliwa), a w „Zapomnianym walcu” pojawia się coś zupełnie nowego: głęboki niepokój. Gina już na samym początku sugeruje, że córka Seána, Evie, będzie jedną z najważniejszych bohaterek tekstu i że temat jej zdrowia jeszcze w powieści wypłynie. I to właśnie przy tej okazji Enright daje popis najczystszego talentu: nie mówi wprost co dziewczynce dolega, ba, nie zdradza nawet, jak poważne jest zagrożenie, zwodzi czytelnika i męczy go, mąci wodę. Kilkadziesiąt ostatnich stron czytałem bez grama przyjemności, za to szczerze przejęty tym, co się z Evie stanie, zaniepokojony i drżący. Przy tym wszystkim pisarka wciąż nie pozwala sobie na sentymentalizm – pozostaje rzeczowa i opanowana. Siła tego opisu, jego subtelność i sugestywność to te elementy, które pozwalają odróżnić prozę naprawdę poruszającą od sprawnej czy poprawnej. Całe zamieszanie z Seánem, Giną i jej rodziną składają się na solidną, ciekawą historię, ale dopiero stosunkowo krótki wątek chorej dziewczynki nadaje jej prawdziwego blasku.

„Zapomniany walc” to bardzo dobra powieść, którą jako beznamiętny przeciwnik romansów mogę polecić wszystkim innym krytykom gatunku. Anne Enright zmieszała tę często traktowaną z pobłażliwością (za to uwielbianą przez niektórych czytelników) konwencję z całym mrowiem oryginalnych dodatków, dzięki czemu stworzone przez nią danie powinno dogodzić nawet bardziej wyrafinowanym podniebieniom.

Bartek Szczyżański