Kraków. Druga stolica Polski. Miasto bardzo stare. O wielkiej sile oddziaływania kulturowego, a co za tym idzie, również literackiego. Nastrojowe, klimatyczne, inspirujące. Uznawane za jedno z najpiękniejszych miast polskich. Pomimo wiecznych problemów ze smogiem, przyciągające mnóstwo turystów, nie tylko z kraju, ale i z całego świata. Byłam w nim tylko 3 razy w życiu (raz „aż” przez godzinę), ale za każdym razem robiło na mnie niesamowite wrażenie. Kraków jest też pełen legend i to takich, które weszły do kanonu legend polskich – jak na przykład ta o smoku wawelskim czy o królewnie Wandzie, co nie chciała Niemca.

I właśnie kwestia legend, a konkretnie legend miejskich o nawiedzonych miejscach (nie oszukujmy się, każde miasto ma przynajmniej jedno takie miejsce, o którym krążą przerażające opowieści) zainspirowała dwóch pomysłodawców książki „Mapa Cieni” – Michała Stonawskiego i Krzysztofa „Korsarza” Bilińskiego. Pomysł panów jest oryginalny, bowiem postanowili stworzyć zbiór łączący w sobie publicystykę i beletrystykę w równym stopniu. Stonawski i Biliński przez rok zdobywali informacje o niezwykłych, nawiedzonych miejscach w Krakowie i okolicach, odwiedzali każde z nich, rozmawiali z mieszkańcami i wreszcie napisali 15 tekstów o charakterze reportażowym. Następnie zaprosili grupę polskich pisarzy do napisania opowiadań związanych z tymi miejscami, co tamci, podobno ochoczo, uczynili. Z tych części składowych – dociekania prawdy leżącej u podstaw legend miejskich, sposobu tworzenia się tychże legend i fikcji literackiej powstała ciekawa mieszanka – „Mapa Cieni”.

Ciekawostką jest fakt, że książka została wydana przy pomocy akcji crowdfundingowej ze strony wspieram.to, a więc dzięki wsparciu czytelników. Generalnie całość akcji promocyjnej i wydawania trwała 4 lata zanim się udało.

Przejdźmy zatem do treści, a zaczniemy od części reportażowej. Niestety jest to, moim zdaniem, paradoksalnie najsłabszy punkt tej książki. Zgadzam się z użytkownikiem Rogi z LC i pozwolę sobie sparafrazować jego słowa, że warstwa non-fiction niestety nie dorasta do wspaniałych zapowiedzi: większość reportaży to historie typu „pojechaliśmy na jednodniową wycieczkę, jeśli się dało weszliśmy na posesję, jeśli się dało to weszliśmy nawet do budynku grożącego zawaleniem, niczego ciekawego tam nie znaleźliśmy, popytaliśmy sąsiadów o historię rzekomo nawiedzonego miejsca, część nie chciała o tym rozmawiać, część chciała, ale nie wiedzieli najczęściej nic pewnego, a sąsiada, który coś wiedział nie było akurat w domu, więc i my wróciliśmy do domów”. Część z nich to wykłady z historii tych miejsc, co samo w sobie nie jest niczym złym, ale sposób jej przedstawienia przypomina niestety parafrazę artykułów z Wikipedii – a szkoda, bo część tych miejsc ma za sobą naprawdę ciekawą i burzliwą przeszłość, więc było o czym pisać, tyle że wszystko rozbiło się o styl i straszne skracanie treści. Obawiam się, że gdyby którykolwiek z tuzów polskiego reportażu, jak np. Wojciech Jagielski, że już o Ryszardzie Kapuścińskim nie wspomnę, przeczytał, że ktoś te notatki określa mianem reportażu, to obawiam się, że jednak parsknąłby śmiechem i niestety byłoby to w pełni uzasadnione. Panowie Stonawski i Biliński mieli dobre chęci, co się ceni, niemniej jednak zabrakło im warsztatu. Z plusów – to w części non-fiction właśnie jesteśmy zapoznawani z treścią miejskich legend dotyczących danych miejsc, a także uzyskujemy informacje o tym jak najprawdopodobniej dana opowieść powstała, czy jest to legenda dopiero się tworząca, czy może w rozkwicie, czy już idąca w zapomnienie, czy ewentualnie znana jest tylko w pewnych kręgach.
Jak zatem przedstawiają się opowiadania o nawiedzonych krakowskich miejscach? Poziom, muszę przyznać, jest zróżnicowany. Zdecydowana większość to opowiadania w nurcie grozy, horrory i jeden rodzynek w postaci komediowej makabreski (nie do końca jestem przekonana, czy taki był zamysł autora). Jedną rzecz na wstępie chciałabym wyjaśnić – straszny ze mnie boj, więc zazwyczaj nie oglądam ani nie czytuję horrorów, bo potem często mam strasznie realistyczne, a przez to męczące, koszmary. Jak widać, nietrudno mnie przestraszyć. Na największe wyróżnienie wśród opowiadań niewątpliwie zasługuje „Ostatnia podróż Zu” Aleksandry Zielińskiej – jest to świetnie, pod względem warsztatu literackiego, napisany horror, pełen napięcia, grozy i paranoi. Naprawdę chętnie kiedyś przeczytałabym inne opowiadania tej autorki, więc z pewnością będę się przyglądać jej karierze literackiej. Kolejne, które uważam za warte uwagi i interesujące to „Biel” Łukasza Radeckiego (za klimat, pomimo dość sztampowego pomysłu), „Trucizny w żyłach miasta” Marka Grzywacza (za ciekawy pomysł i dobre wykonanie), „Most samobójców” Krzysztofa Maciejewskiego (za zupełnie zaskakujące zakończenie), „Jeździec” Michała Gacka (za mocny koniec) oraz „Najlepszy przyjaciel człowieka” Rafała Christy (mam wobec tego opowiadania trochę ambiwalentne odczucia, ale jest w nim pewien element, który sprawia, że jednak oceniam je bardziej pozytywnie). Jeśli chodzi o pozostałe dziewięć opowiadań to część z nich, pomimo niezłego warsztatu twórców, nie wyróżniała się niczym szczególnym i już zatarła się w mojej pamięci, a część była niestety bardzo słaba – zarówno pomysł, jak i wykonanie. Na szczególne wyróżnienie w kategorii kiepskich opowiadań z tego zbioru zasługuje „Ratunku! Trup i inne wpadki” Krzysztofa T. Dąbrowskiego. Dlaczego? Ponieważ to ta komediowa makabreska, o której wspominałam na początku i obawiam się, że nie był to celowy efekt autora. Kiedy czytałam to opowiadanie, w ogóle nie poczułam ani odrobiny napięcia, natomiast miałam wrażenie, że czytam w sumie trochę podróbkę przygód Jakuba Wędrowycza (którego autor, Andrzej Pilipiuk, zwany jest Wielkim Grafomanem – „Przypadek? Nie sądzę...”) i nie powiem, nawet mnie to trochę rozbawiło. Niemniej jednak uważam, że w zbiorze opowiadań o nawiedzonych miejscach, gdzie prym powinien wieść nastrój narastającego napięcia i ogarniającej grozy takie „Ratunku! Trup i inne wpadki” jest absolutnym strzałem równocześnie w biodro, kolano i stopę, bo swoim kiepskim warsztatem i (chyba) niezamierzonym komizmem całkowicie rujnuje klimat.

Podsumowując, „Mapa cieni” to bardzo ciekawy pomysł, o zmarnowanym potencjale (zwłaszcza w warstwie non-fiction). Może też stanowić swoisty przewodnik po Krakowie i jego okolicach szlakiem rzekomo nawiedzonych miejsc, dla fanów spirytyzmu, okultyzmu, szeroko pojętych zjawisk paranormalnych i urbexu (urban exploration – czyli eksploracja najczęściej opuszczonych budynków w myśl zasady „take only pictures, leave only footsteps” co oznacza, że eksploratorzy powinni pozostawić miejsce w takim samym stanie w jakim je zastali). Ciekawostką jest fakt, że książka ma dotyczyć głównie miejsc w Krakowie, ale przynajmniej 5 rozdziałów dotyczy miejscowości poza grodem Kraka, takich jak Wieliczka, Chrzanów i Witkowice. Generalnie jest to swego rodzaju ciekawostka literacka i jako taką tę książkę odbieram, ale dokucza mi ten zmarnowany potencjał, więc niestety nie mogę jej z czystym sumieniem polecić. Jeśli ktoś się mimo wszystko skusi, to wyróżnione przeze mnie opowiadania, z pewnością będą tego warte.

Chciałabym podziękować portalowi Polacy nie gęsi i wydawnictwu Van Der Book za udostępnienie mi egzemplarza recenzenckiego.

Recenzja znajduje się również na blogu straszliwabuchling.blogspot.com.

Kraków. Druga stolica Polski. Miasto bardzo stare. O wielkiej sile oddziaływania kulturowego, a co za tym idzie, również literackiego. Nastrojowe, klimatyczne, inspirujące. Uznawane za jedno z najpiękniejszych miast polskich. Pomimo wiecznych problemów ze smogiem, przyciągające mnóstwo turystów, nie tylko z kraju, ale i z całego świata. Byłam w nim tylko 3 razy w życiu...