Gunter Grass był człowiekiem renesansu. Choć sam siebie nazywa jedynie po niemiecku pracowitym. Malował, rzeźbił, pisał poezję i prozę, świetnie tańczył i grał na improwizowanej perkusji w legendarnym towarzystwie. "Lepiej muchy gonić niźli się wałkonić". Mam wrażenie że tym powiedzeniem babki przyjaciela puentuje swoje życie.
Do faszystowskiej armii zgłosił się na ochotnika i został powołany do służby jako czołgista SS. Miał 17 lat. Wierzył w fuhrera i uczył się strzelać do ludzi. Nigdy nie wystrzelił. Zgubił się za linią frontu i myślał tylko o tym, żeby przeżyć. Pusty w środku. Składał się wtedy ze strachu i wyuczonych nawyków. Nie miał w sobie nic z bohatera. Temu ważnemu, kontrowersyjnemu fragmentowi swego życia poświęca w książce niezbyt dużo miejsca. Wyzwalał się z wojny większość pisarskiej twórczości, w jakimś sensie wszystko o tym już napisał, nawet jeśli nieliteralnie i niezgodnie z najprawdziwszą prawdą. Czasem pisze o sobie w tamtym momencie "on". Na mnie ta oszczędność słów robi dobre wrażenie.
Pięknie pisze o ludziach swojej młodości. Ma dar do krótkich, cudownych, celnych charakterystyk. I specyficzne poczucie humoru. Abstrakcyjne i liryczne, trochę ironiczne ale bardziej smutno-poważne. Krótkie rwane ruchy początkującej tancerki kojarzą mu się z kurą i taki komplement mówi swojej pierwszej miłości. Potem to ptactwo pospolite długo gości w jego wierszach i rzeźbach. Wiatrokury -zachwycające słowo. Pięknie pisze o jedzeniu, gotowaniu, ucztowaniu z nieobecnymi; "Nie ma gęsi bez bylicy!"- zostałam przekonana i jako że Kamis w torebkach nie sprzedaje, muszę teraz rozpoznać to zielsko na moich wiejskich drogach. Terminuje w warsztacie kamieniarza. Skuwa z nagrobków imiona i daty, robiąc miejsce dla następców. Sentencje pozostają. "Bądź istotny, człowiecze: bo gdy ci świat uciecze, przypadek wnet odpadnie, istota wygra snadnie." Opowiada o tym stary człowiek w książce będącej swego rodzaju pożegnaniem. To dobry przykład grassowskiego poczucia humoru.
Wspomina matkę, której nie zabrał w żadną podróż i ojca, który nie przeczytał żadnej jego książki.
O polityce pisze bardzo niewiele, choć pojawia się kanclerz Adenauer, oceniany przez Grassa bardzo negatywnie i socjaldemokrata Kurt Schumacher, którego ceni, mimo że ten przemawiając krzyczy i rozkazuje. Tak charakteryzuje swoje poglądy na politykę " zaleciłem postępowi permanentne pełzanie. Ślad śluzu. Długa droga wybrukowana kocimi łbami wątpliwości."
Wdaje się w spór między egzystencjalistami i dotyczący przedmiotowości w sztuce. Opowiada sie za Camusem przeciw Sartrowi, i za Klee przeciw Kandinskyemu. "O święty Klee gdybyś wiedział co się też dzieje w twoim imieniu!" woła razem z Karlem Hoferem. O Noblu wspomina raz: jedna z nagród przyniosła mi nawet pieniądze i tytuł dodawany przed nazwiskiem niczym zawód.
Grass porządkuje swoje wspomnienia zapewne częściowo dla abstrakcyjnej potomności, ale głównie dla siebie, to ogromna zaleta, i choć naprawdę mam trudności z uwierzeniem w niektóre ze wspomnień (jestem jak siostra autora, kocham go z niezmienną nieufnością), choćby w jam session z Armstrongiem czy w wróżbiarską grę w kości z przyszłym papieżem; nie ma w tej książce nut fałszywych, pompatycznych, tanich uproszczeń.
To oczywiście książka bardzo egocentryczna. Cecha, która w ogóle nie przeszkadza. Bo czyż nie egocentryczne wspomnienia to zwrot który mieści się w logice języka?
Kilka razy wybuchałam głośnym śmiechem. Raz się rozpłakałam.

Gunter Grass był człowiekiem renesansu. Choć sam siebie nazywa jedynie po niemiecku pracowitym. Malował, rzeźbił, pisał poezję i prozę, świetnie tańczył i grał na improwizowanej perkusji w legendarnym towarzystwie. "Lepiej muchy gonić niźli się wałkonić". Mam wrażenie że tym powiedzeniem babki przyjaciela puentuje swoje życie.
Do faszystowskiej armii zgłosił się na...