Po książkę hinduskiego pisarza Jeeta Thayila sięgałem z obawami, gdyż jej psychodeliczej szacie graficznej towarzyszyły okładkowe zachęty, nazywające powieść „halucynogenną”, której akcja rozgrywa się „w opiumowych oparach”. Jako że jestem zwolennikiem klarownej narracji, bez forsownych eksperymentów formalnych, podejrzewałem, iż „Narkopolis” może być jak dla mnie propozycją cokolwiek ciężkostrawną. Na szczęście moje najgorsze obawy (egzaltowana narracja, grafomański, nieprzejrzysty styl) nie sprawdziły się, gdyż Jeet Thayil okazał się pisarzem o ogromnej inwencji fabularnej i stylu raczej zdyscyplinowanym.

Akcja powieści rozgrywa się w Bombaju, na przestrzeni ostatnich dekad ubiegłego stulecia. Główny bohater jest uzależnionym od narkotyków, młodym człowiekiem, który spotyka w swoim życiu szereg niezwykle barwnych postaci, okazjonalnie lub nałogowo korzystających z bogatej oferty narkotykowej hinduskiej metropolii. Thayil należy do pisarzy, którzy nie ukrywają silnego autobiografizmu swojej prozy. Jak wspomina, „przez nałóg stracił dwadzieścia lat życia”. On sam może faktycznie stracił, ale jego książka na pewno zyskała, gdyż jej najmocniejszą stroną są właśnie szczegółowe i sugestywne opisy funkcjonowania egzotycznego środowiska osób uzależnionych - poczynając od rytuałów związanych z paleniem fajki z opium, a kończąc na metodach przemytu syntetycznych narkotyków.

W miarę rowoju fabuły poznajemy takie postaci jak niezwykle ekscentryczny malarz i poeta Newton Xavier (postać autentyczna), właściciel palarni opium Rashid, transseksualna prostytutka Dimple czy sędziwy Chińczyk, „pan Lee”. Narracja ogniskuje się kolejno na każdej z tych postaci, jak również na paru innych, nie mniej interesujących. Bohaterom „Narkopolis” mamy okazję przyjrzeć się bardzo dobrze, gdyż poznajemy ich zarówno poprzez retrospekcje, jak też w ramach fabuły rozgrywającej się na przestrzeni wielu lat. Inwencja fabularna autora, jego umiejętność kreowania kolejnych postaci i ich niezwykłych perypetii przywodziła mi na myśl słynną powieść „Obfite piersi, pełne biodra” Mo Yana. Natomiast umiejętność pozyskania czytelniczej sympatii nawet dla tak nietypowych osób jak Dimple skojarzyła się mi z Johnem Irvingiem.

Thayil pokazuje, jak z biegiem czasu zmieniają się jego bohaterowie, jak zmienia się rynek narkotykowy w Bombaju, a także samo miasto. W żadnym z tych przypadków zmiany nie są korzystne: dziarscy dilerzy dziadzieją, piękne prostytutki zmieniają się w zaniedbane dziwolągi, a stylowe palarnie opium ustępują miejsca spelunom z syntetyczną heroiną. Chociaż sam autor zerwał z nałogiem, to jednak jego książka nie jest, na szczęście, jakąś antynarkotykową propagandą. Wprawdzie nie brak w niej wyrażanego wprost lub pośrednio potępienia dla narkotyków (zwłaszcza innych niż opium), to równocześnie pojawiają się fragmenty, w których niektórzy bohaterowie opisują sięganie po narkotyk np. jako „ostateczny przejaw wolności”.

Jeżeli miałbym coś zarzucić tej powieści, to kompozycyjną chaotyczność. Narracja przesuwa się od jednej postaci do drugiej w sposób zupełnie dowolny, nie podporządkowany jakiemuś widocznemu, nadrzędnemu zamysłowi fabularnemu. Przy tym trzeba przyznać, że poszczególne fragmenty są pomysłowe, zwarte i naprawdę inetersujące. Dlatego lepiej by się stało, gdyby „Narkopolis” otrzymało formę zbioru luźno ze sobą powiązanych opowiadań (jakim de facto jest). Kolejne zastrzeżenie mam do redakcji książki. Roi się w niej od hinduskich nazw, tymczasem brak jakichkolwiek przypisów czy słowniczka. Oto mała próbka: ...miał jeszcze rybę z Delhi Darbar ze stertami roti z pieca tandoori, smażoną bheję oraz lassi.... Nie zawsze można domyśleć się znaczenia poszczególnych wyrazów z kontekstu, a w paru przypadkach nawet Internet nie pomógł. Cóż, może wydawca właśnie chciał, żebyśmy w trakcie lektury „Narkopolis” poczuli się czasem równie zagubieni jak jej bohaterowie?

Bogusław Karpowicz