Ileż biografii pisarzy już przeczytaliśmy! Co roku ukazuje się ich sporo, a żyjący autorzy dokładają wciąż nowy materiał badawczy dla przyszłych biografów publikując swoje wspomnienia i pamiętniki. Obok jednak wszechobecnej kreacji często brakuje w tych publikacjach życia, mięsa i krwi, a przede wszystkim zwykłej codzienności z drobnymi, nieważnymi dla historii literatury przyzwyczajeniami, rytuałami i dziwactwami. Nie chodzi przy tym o kwestii związane z życiem uczuciowym i seksualnym ludzi pióra, ani tym bardziej o skandale czy znane wszystkim cechy świadczące o narcyzmie i ekscentryzmie, ale tego, co mało malownicze a nawet nieinteresujące dla łaknącej emocji publiczności. Rytuały codzienności, ulubione przedmioty, przesądy czy sny – te właśnie elementy życia innych ludzi zawsze najbardziej mnie intrygowały.

Marías w swoich biograficznych opowiadaniach, pisze o kilku faktach, powiązanych w całość według jakiegoś klucza lub ukazuje fragment życia któregoś z ludzi pióra, bawiąc się w rolę prozaika biograficznego. Jak wytrawny mistrz ikebany z niewielu elementów – kilku suchych gałązek, jakiegoś kwiatu i drobnych ozdobników – układa, polegając na swojej literackiej intuicji, doskonałą kompozycję z przesłaniem. Osoby nie dostrzegające piękna w wytrawnej prostocie mogą nie docenić niezawodnej ręki autora dzieła, znający jego prace zachwycą się niewidocznymi na pierwszy rzut oka podobieństwami bohaterów tej biograficznej fikcji do postaci z powieści hiszpańskiego prozaika. To nie pomyłka – biograficznej fikcji właśnie, a nie biografii sensu stricte, tym bowiem wydaje się być wypełniony ten wolumin. Pisarz umiejętnie tka łańcuszek powiązań miedzy niepodważalnymi faktami, a tworzą go motywy, cechy osobowości, okoliczności lub przypadki prawdopodobne, choć już niesprawdzalne. Czyta się to świetnie, bo jest to fantastyczna proza – i czytelnikowi zanurzonemu w tych słowach staje się dalece obojętne czy lektura ta zalicza się do literatury faktu czy beletrystyki. Czyż bowiem to nie wrażliwość i wyobraźnia czytelnika nadaje ostateczny kształt czytanemu tekstowi?

W „Pisanych życiach” odnajdziemy sylwetki postaci wielkich (m.in. Wiliam Faulkner, Karen Blixen, Oscar Wilde czy Diuna Barnes), klasyków i mistrzów (Henry James, Laurence Sterne, Arthur Conan Doyle czy Emily Brönte), ale także genialnych eksperymentatorów i buntowników (Arthur Rimbaud, James Joyce czy Malcolm Lowry). Javier Marías wybrał wg klucza osobistych sympatii postaci znane i uznane (np. Thomas Mann, Joseph Conrad i Vladimir Nabokov), a obok nich takie, o których raczej nie słyszeliśmy (np. Vernon Lee czy Madame du Deffand). W trzeciej części tomu, zatytułowanej ironicznie „Artyści doskonali” pisarz osiąga ideał subiektywizmu biograficznego dzięki całkowitemu odebraniu przedmiotowi swych badań głosu – dostajemy do dyspozycji tylko fotograficzne portrety, brakuje tekstów samych pisarzy, nie znajdziemy także żadnych notek biograficznych, tylko impresje wywołanie oglądaniem (a nawet kontemplowaniem) portretów przez hiszpańskiego autora. Refleksje nad charakterem i osobowością sportretowanych tuzów pióra, będące wynikiem tej analizy, uwodzą powagą lekkości oraz ironicznym szacunkiem wobec opisywanych obiektów obserwacji. W całym zresztą tomie widoczna jest jednocześnie kpina i uwielbienie dla pisarzy i ich dzieł. Autorowi zabrakło tego ostatniego uczucia tylko wobec trzech wielkich nazwisk – Yukio Mishimy, Thomasa Mann i Jamesa Joyce’a. Przyczynę tego stanu rzeczy odkryje czytelnik sięgający po tę książkę.

Zabieg zamieszczania w powieści reprodukcji fotografii, plakatów czy obrazów, a potem dokładne ich opisywanie znajdziemy zresztą z innych utworach Javiera Maríasa – we „Wszystkich duszach”, a także w pierwszym i ostatnim tomie trylogii „Twoja twarz jutro”. Autor ten często nawiązuje w utworach do swoich innych dzieł, wydarzeń ze swojego życia czy własnych wypowiedzi. Pewien klucz do odczytania recenzowanej książki daje stwierdzenie pisarza, że niemożliwe jest opowiedzenie rzeczywistych wydarzeń – w pełni można opowiedzieć tylko to, co się nigdy nie zdarzyło. I zrobił to po mistrzowsku.

Jowita Marzec