Czy człowiek może być z natury zły? Kogo bliźni mają prawo nazwać nędznikiem, a w konsekwencji potępić, strącając do najniższych rowów społecznych i skazując na dożywotnią hańbę?

Głównym bohaterem „Nędzników” Victora Hugo jest były galernik, recydywista, Jan Valjean. W młodości został przez nędzę popchnięty do popełnienia drobnego przestępstwa – kradzieży bochenka chleba, by nakarmić nim przymierającą głodem siostrę i gromadkę jej dzieci. W oczach prawa uczynek ten był na tyle niecny i godny potępienia, że mężczyznę skazano na lata ciężkich robót, które opuścił jako zdeprawowany cynik, pozbawiony sensu życia. Prędko jednak sytuacja uległa zmianie; na jego drodze stanął zacny człowiek – biskup małej wioski Digne, który zaszczepił w tym nędzniku prawdziwe, bezinteresowne dobro. Od chwili spotkania z księdzem Myriel, żywot eks-galernika zmienia się diametralnie. Przybiera nową tożsamość i postanawia odkupić swoje przewiny, przez resztę życia pomagając ludziom w potrzebie. To postanowienie [a może raczej: potrzeba serca?] prowadzi go przez życie krętą, wyboistą i niełatwą ścieżką.

Błędem i niestosownością [jeśli nie: niemożliwością] byłoby streszczać fabułę tej blisko 1700 stronicowej lektury. Wydaje mi się, że erudycyjną powieść Victora Hugo można nazwać swoistą panoramą XIX we Francji; jest ona tym dla Francuzów, czym dla Polaków „Lalka” Bolesława Prusa - może jedynie stanowi bardziej rozwiniętą wersję tego typu prozy. Jednak powiedzieć, iż „Nędznicy” ukazują wszystkie aspekty życia w tamtych czasach, to za mało. Powieść ta podejmuje rozliczne próby ukazania tak nieuchwytnych kwestii jak ludzkie nawyki, poglądy, zapatrywania polityczne, czy rewolucyjne nastroje. Nie istnieje chyba dziedzina, o której autor się nie wypowiedział, ani temat, w zakresie którego nie miałby zdania. Chwilami podejmuje nawet próbę oceny i interpretacji historii, wcześniej dokładnie ją przedstawiając. Dzięki niezwykłej precyzji jego pióra na łamach powieści pojawiła się cała plejada zróżnicowanych bohaterów, indywiduów, których myśli zdaje się w sposób niemal nadprzyrodzony przenikać. Jednak taka obfitość opisów bywa dla czytelnika nużąca i może poważnie zniechęcić do zapoznania się z treścią lektury. Wśród wymienionych zagadnień, autor szczególnie koncentruje się na zaprezentowaniu kilku zjawisk. W pierwszej kolejności kładzie nacisk na przejmującą nędzę. Nędzę, która zmusza do poniżeń [jak w przypadku postaci Fantyny] i staje się katalizatorem zła [między innymi u Thenardiera]. Ukazuje tym samym rozdźwięk pomiędzy poszczególnymi warstwami społecznymi i krytykuje taki system. Kolejnym szeroko opisanym tematem są przemiany wewnętrzne, jakie mogą zajść w człowieku na skutek doświadczonej z zewnątrz dobroci. Wpływ ten może być tak szokujący i nieprzewidywalny, że skłania człowieka do popełnienia samobójstwa [taki motyw odnajdujemy w postaci Javerta], albo przeciwnie; pozwala mu odkryć siebie na nowo [metamorfoza ta ujawniła się u głównego bohatera].

Warto dodać, iż powieść Victora Hugo nie jest pozbawiona poczucia humoru. Momentami staje się ona groteskowe, jak wtedy, gdy opisując zasady panujące w klasztorze Petit-Picpus autor napomyka, iż siostry zakonne mają zawsze żółte zęby, albowiem „myć zęby - to pierwszy szczebel drabiny, której ostatnim szczeblem jest zatrata duszy.” W opisywanej lekturze nie brakuje także głęboko filozoficznych rozważań, religijnych uniesień, czy wątku miłosnego. W pewnym momencie autor pozwala sobie nawet prorokować o przyszłości [niestety, nietrafnie], wkładając w usta Enjolrasa rozprawę o niewątpliwych wspaniałościach, które spłyną na świat w wieku XX. Można by rzec, że „Nędznicy” to powieść ze wszech miar uniwersalna. Owszem, jednak właśnie przez wzgląd na tę wszechstronność, jej lektura staje się momentami męcząca. Jako pozycja z kanonu literatury z pewnością zasługuje na poświęcenie jej odpowiedniej ilości czasu i uwagi. W żadnym wypadku nie żałuję, że po nią sięgnęłam, choć dobrnięcie do końca wymagało ode mnie momentami niemałej dozy cierpliwości. Jakkolwiek ogólnie pozytywnie oceniam ten manifest francuskiego romantyzmu, polecam go przede wszystkim czytelnikom żywo zainteresowanym historią, a także pasjonatom filozofii.

Czy człowiek może być z natury zły? Kogo bliźni mają prawo nazwać nędznikiem, a w konsekwencji potępić, strącając do najniższych rowów społecznych i skazując na dożywotnią hańbę?

Głównym bohaterem „Nędzników” Victora Hugo jest były galernik, recydywista, Jan Valjean. W młodości został przez nędzę popchnięty do popełnienia drobnego przestępstwa – kradzieży bochenka chleba,...